بررسي مفهوم خاك‌هاي درجا براساس تكوين و تكامل خاك‌هاي تشكيل‌شده از مواد مادري گوناگون در پهنه بينالود، مشهد

Investigating the Concepts of Residual Soils Based on Evolution of Soils Derived from Different Parent Materials in Binaloud Zone, Mashhad

مواد مادري به‌عنوان يكي از عوامل اصلي خاك‌سازي، تاثير زيادي بر ويژگي‌هاي خاك‌ها دارند. پهنه بينالود در اطراف مشهد از نظر زمين‌شناسي متنوع مي‌باشد و براي مطالعه خاك‌هاي درجا مناسب است. هدف از اين مطالعه بررسي ويژگي‌هاي مورفولوژيكي، فيزيكي و شيميايي خاك‌هاي حاصل از مواد مادري گوناگون پهنه بينالود و بررسي مفهوم خاك‌هاي درجا براساس چگونگي تكوين و تكامل اين خاك‌ها است. بدين منظور، دو خاكرخ در موقعيت قله شيب هر يك از سنگ‌هاي گرانيتي، آذرين فوق‌بازي و دگرگوني حفر و پس از تشريح، از افق‌هاي ژنتيكي آنها نمونه‌برداري شد. ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي شامل بافت، كربنات كلسيم معادل، گچ، مواد آلي، pH، CEC و EC هر يك از افق‌ها اندازه‌گيري شد. بافت درشت و عمق كم خاك‌ها، نشان‌دهنده شدت كم فرآيندهاي هواديدگي در اين منطقه بود و حداكثر تكامل در اين خاك‌ها با تشكيل افق‌هاي كمبيك، كلسيك و ژيپسيك قابل تشخيص است. خاك‌هاي گرانيتي و فوق‌بازي به‌ترتيب، داراي بيشترين مقدار شن و رس بودند و خاك‌هاي دگرگوني حالت حدواسط داشتند. CEC از 8/7 در خاك دگرگوني تا 9/35 سانتي‌مول (+) بر كيلوگرم در خاكرخ آذرين فوق بازي متغير بود. نبودن همبستگي بين CEC با درصد رس نشان داد كه نوع رس بيشتر از مقدار رس بر CEC موثر است. از نكات جالب توجه، حضور گچ و كربنات كلسيم در اين خاك‌ها بود كه با توجه به تركيب نوع سنگ‌ها، نمي‌توانند از هواديدگي آنها تشكيل شده باشند. با توجه به فعاليت باد در مناطق خشك، گچ و كربنات كلسيم بايستي در اثر فعاليت باد به خاكرخ‌هاي مورد مطالعه اضافه شده باشند. با توجه به ويژگي‌هاي گفته شده، خاك‌هاي مورد مطالعه را نمي‌توان به‌عنوان خاك كاملا درجا در نظر گرفت.

Parent materials as one of the major soil formation factors, have a great effect on soil properties. Binaloud zone, around Mashhad, has such a good geological variability and is a suitable location to study residual soils. The aims of this study were to characterize morphological, physical and chemical properties of soils derived from different parent materials in Binaloud zone and to investigate the concept of residual soils based on their evolution. Two soil profiles in the summit of granitic, ultrabasic and metamorphic rocks were sampled from genetic horizons. Physical and chemical properties including texture, equivalent CaCO3, organic matter, gypsum, pH, CEC and EC were measured for genetic horizons. Coarse texture and shallow depth of the soils indicate the low weathering intensity and formation of cambic, calcic and gypsic horizons is majority of soil development in the area. Granite and ultrabasic soils had the most amounts of sand and clay, respectively and metamorphic soils were in between. CEC varies from 7.8 in metamorphic soils to 35.9 cmol (+) kg-1 in ultrabasic soils. The lack of correlation between CEC and clay content suggests that clay type has more important effect than amount of clay on CEC. According to rocks composition, the presence of considerable amount of gypsum and CaCO3 in the soils cannot attribute to weathering. As wind has an important role in this arid region, gypsum and CaCO3 have probably been added to soil profiles by wind activity. In conclusion, based on obtained results, the studied soils cannot be considered completely as residual soils.