تجلّي خواب عارفان در مثنوي مولانا

Manifestation of Gnostic Dreams in Rumiʹʹs Couplets

دنياي خواب و رويا، جهاني است بس شگرف و شگفت در اعماق اقيانوسي عظيم و عميق با سرزمين هايي كه در آسمان شهرهايش هزاران منظره عجيب و غريب نهان است . آنجا كه همگان را رخصت سفر و مشاهده عجايب و گوش دادن به غرايب آن با چشم برهم نهادني است و بيرون آمدن از آ ن با پيچش دمي و بازدمي . خواب ديدن و پا نهادن به عالم رويا بي گمان تنها از حقوق بشر است كه هيچ قدرتي و هيچ قدرتمندي در جهان قادر به سلب و تصرف در « حق » آن نيست . پهنه خيال و گستره انديشه تنها پناهگاه انسان و شايد تنها ضامن آيند ه بشر و بشري?ت است چرا كه خيال را حد?ي و انديشه را مرزي نيست و جب?اران و زورگويان روزگار ت نها مي توانند روياي انسان را به كابوس مبدل كنند، ولي قادر به نابودي آن نيستند. در گستره فرهنگ اسلامي و ادبيات منثور و منظوم عرفاني كمتر اثري را مي توان يافت كه در آن حداقل به اشاره اي يا بيتي به مسيله خواب و رويا و خوابگزاري پرداخته نشده باشد . بدين مناسبت پديده خواب و رويا يكي از مسايل مورد توجه شعرا و نويسندگان قرار گرفته و پيوسته از مسايلي بود ه است كه انديشه افراد عادي و دانشمندان را به خود جلب كرده و شاعران را به تحقيق در مورد اين پديده واداشته است. مولانا جلال الد?ين محم?د بلخي در آثار خويش ، به ويژه در مثنوي شريفش ، تحقيقات و 1- Allamekhoie@ yahoo. com 174 / فصلنامه تخصصي عرفان * سال پنجم * شماره 19 * بهار 88 توصيفات كاملي درباره خواب و رويا ارايه داده است . از ديدگاه اين شاعر بزرگ خواب و رويا پنجره اي به سوي ناديده ها و ناشنيده ها و سرانجام به سوي ناشناخته ها است و در عالم خواب هر انساني توان سرك كشيدن به سراپرده عالم ملكوت داشته و با وجو د آنكه در آن حالت همه حواس ظاهري از كار مي افتد، حواس باطني شخص با نيرويي خستگ ي ناپذير به كار مي افتد و يك بيداري حقيقي شامل حال انسان مي شود. در اين مقاله سعي بر آن است كه مسيله خواب و رويا از منظر صاحب مثنوي مورد بحث قرار گرفته و نظرات اجمالي و حدسي?ا ت مولانا شاعر بزرگ و نامدار ايراني در اين زمينه كه به نوبه خود جامع و پربار مي باشد ارايه گردد.

The world of dream is a wonderful and beautiful world deep down a huge ocean having the lands of its own in the sky of which there are thousands of strange hidden sceneries where everyone is allowed to travel and watch strange things and listen to the oddities with eyes closed and leaving the place with an inhale and exhale. Sleeping and stepping into the world of dreams undoubtedly is the only ʹrightʹ of the human rights that no single power or strength in the world is able to appropriate it. The scope of fantasy and the extent of thought is the only shelter of human being and perhaps the only guarantee of the future of mankind and humanity because fantasy and reflection have no border, and bullies oppressors of the time are only able to turn the human dreams into a nightmare but are not able to obliterate it. Within the large extent of the Islamic culture and the prose and verse Gnostic literature one can not find any works in which there is the least possible indication to sleep, dream, and interpretation of that. Thus the phenomenon of dream and sleeping is one of the issues attended by poems and writers, and it has continuously 207 / Abstract been one of the subjects that attracted the minds of laymenʹs and scholarsʹ, causing the poets to have further investigation into that. Mowlana Jalaleddin Mohammad Balkhi in his works, especially his noble couplets, has provided a comprehensive investigation and explanation of sleeping and dreaming. In his viewpoint, dreaming and sleeping is a window toward the unseen and unheard things, eventually toward the world of unknown. Also, every human being is able to poke its nose into the enclosure of celestial world and though in that case the whole sensation is not functioning the inner sense of man runs with its untiring power leading to a sort of real awakening to the human feelings. This paper endeavors to discuss dreaming and sleeping as seen by the Masnaviʹs author and at the same time the succinct comments and the assumptions of such a great and well known Iranian poet that per se are comprehensive and productive.