روابط عملكرد دانه با صفات گياهي مرتبط با عملكرد در ژنوتيپ هاي سورگوم دانه‌اي در شرايط تنش خشكي

Relationship between grain yield and plant characteristics in grain sorghum genotypes under drought stress conditions

در اين آزمايش روابط عملكرد و خصوصيات مرتبط با عملكرد در 13 ژنوتيپ سورگوم دانه‌اي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار و در سه محيط آزمايشي مجزا ( شرايط بدون تنش، تنش خشكي در دو مرحله رويشي و زايشي) مورد ارزيابي قرار گرفت. در محيط بدون تنش آبياري با استفاده از لولههاي هيدروفيكس و نصب دريچه خروجي براي هر رديف صورت گرفته و در دو محيط واجد تنش، اعمال تنش در مرحله رويشي (از مرحله چهار برگي تا آغاز آبستني و در مرحله زايشي (از آغاز گلدهي تا مرحله خميري سخت)، آبياري فقط در خارج از مراحل تنش به روال معمول انجام شد.تجزيه واريانس داده‌ها اختلاف معني‌داري را بين ژنوتيپ ها براي خصوصيات مورفولوژيك مرتبط با عملكرد در هر سه شرايط محيطي نشان داد. همبستگي ساده بين صفات مورد بررسي در شرايط بدون تنش نشان داد كه عملكرد دانه با صفات شاخص برداشت و تعداد دانه در خوشه، در شرايط تنش در مرحله رويشي با صفات شاخص برداشت، عملكرد بيولوژيك، تعداد دانه در خوشه، ارتفاع برگ پرچم از زمين و ارتفاع بوته و در شرايط تنش در مرحله زايشي با صفات شاخص برداشت و روز تا گلدهي همبستگي مثبت و معني داري داشت. نتايج تجزيه رگرسيون چندگانه خطي به روش گام به گام مشخص نمود كه در شرايط بدون تنش صفات تعداد دانه در خوشه، مساحت برگ پرچم، وزن هزار دانه، وزن خشك ساقه، ارتفاع بوته، وزن خشك برگ و روز تا رسيدگي فيزيولوژيك، در شرايط تنش در مرحله رويشي صفات تعداد دانه در خوشه و ارتفاع برگ پرچم از زمين و در شرايط تنش در مرحله زايشي مساحت برگ پرچم و طول خوشه اجزا و صفات مستقل موثر و معني دار در عملكرد دانه به عنوان صفت وابسته مدل بودند. صفات مورد آزمايش در شرايط بدون تنش، تنش در مرحله رويشي و تنش در مرحله زايشي به ترتيب با ضرايب همبستگي 86/0=r، 75/0= r و 56/0= r تغييرات عملكرد را توجيه كردند. نتايج تجزيه عليت نشان داد كه وزن بذور در خوشه، تعداد دانه در خوشه و وزن خشك ساقه به ترتيب در شرايط بدون تنش، تنش در مرحله رويشي و تنش در مرحله زايشي بيشترين اثر مستقيم را در ايجاد تغييرات عملكرد دانه داشتند و بيشترين اثر غير مستقيم مثبت و منفي آنها به ترتيب از طريق تعداد دانه در خوشه، وزن بذور در خوشه، قطر ساقه، مساحت برگ پرچم و ارتفاع بوته بر عملكرد دانه اعمال نمودند.

This experiment was conducted with 13 grain sorghum genotypes in three different moisture conditions including: non-stress and two water deficit conditions (in vegetative and reproductive stages) using randomized complete block design with three replications. In the non-stress experiment, irrigation applied according to the plant requirement, and for two experiments: (1) drought stress imposed in vegetative stage (since four leaves up to flowering stage) and (2) drought stress imposed in reproductive stage (since flowering up to maturity). Analysis of variance showed significant differences among genotypes in all traits in three conditions. Positive and significant correlations of grain yield with harvest index and grain.panicle-1 were obtained in non-stress conditions. There were positive and significant correlation of grain yield with flag leaf height, plant height, harvest index and biological yield in drought stress in the vegetative stage as well as with harvest index and days to flowering in drought stress in the reproductive stage. Results of multiple linear regression analysis (MLRA) revealed that in non-stress conditions grain.panicle-1, flag leaf area, 1000 kernel weight, stem dry weight, plant height, leaf dry weight and days to maturity, in drought stress in vegetative stage conditions, grain.panicle-1 and flag leaf height, and in drought stress in reproductive stage conditions, flag leaf area and panicle height were determined as independent variables that explained variations in grain yield as dependent variable in the models. Plant characteristics in non-stress conditions, vegetative and reproductive drought stress conditions explained grain yield variation with r= 0.86, r= 0.75 and r= 0.56 coefficient of determination, respectively. Also path analysis for grain yield indicted that grain weight.panicle-1, grain.panicle-1 and stem dry weight had the highest direct effect in non-stress conditions, vegetative and reproductive drought stress conditions, respectively. These characteristics had the highest indirect effect through grain.panicle-1, grain weight.panicle-1, stem diameter, flag leaf area and plant height on increasing yield.