بررسي تطبيقي ميان ديدگاه ملّاصدرا در باب انسان كامل و آموزه ولايت

the vision of velayat Comparative review of Mulla Sadraʹʹs view regarding ʹʹthe perfect manʹʹ and

با پيدايش نظام‌هاي فكري در ميان مسلمانان، تفسيرهاي گوناگوني از اعتقادات، از جمله آموزه «ولايت» صورت گرفت كه در علوم مختلفي قابل طبقه‌بندي است. به لحاظ تاريخي، نظريه انسان كامل برگرفته از آموزه ولايت در شيعه است. بايزيد بسطامي، حلّاج و ناصر خسرو قبادياني از جمله افرادي به شمار مي‌روند كه اصطلاحاتي همچون «انسان عقلي»، «انسان اعلي»، «انسان حق» و «انسان اول» را در فرهنگ‌ اسلامي به كار برده‌اند. اما اصطلاح «انسان كامل» را نخستين بار ابن‌عربي مطرح كرد و در كتب خود به كار برد. وي با اين نوآوري، توانست مطالب ارزنده‌اي بر اساس نظام پايه عرفان نظري به جاي بگذارد. تفسير اين آموزه از سوي وي، سبب شكل‌گيري «نظريه انسان كامل» شد كه نقش مهمي در آشكار شدن زواياي مختلف آموزه «ولايت» در عرفان داشته است. از سوي ديگر، تفسير آموزه «ولايت» به صورتي كه در احاديث تبيين شده، وامدار «نظريه انسان كامل» در عرفان نظري است. نگاه ويژه اين نوشتار، آغازي است براي بهره گرفتن از نظام‌هاي مفهومي متنوع در تبيين دقيق‌تر مسايل ديني و عرفاني. چنان‌كه ملاصدرا با ابتكار خويش با تلفيق نگاه كلامي، فلسفي و عرفاني و احياناً حديثي توانست با جاري ساختن عرفان نظري به صورت برهاني در بستر شيعي، براي تفسير آموزه «ولايت» نظام پايه‌اي به كار گيرد و اين آموزه را طبق مباني عرفاني تبيين كند و در مواردي كه تفسيرهاي موجود را در تنافي با مباني شيعه يافته، مردود اعلام نمايد. شناخت دقيق و عميق از «انسان كامل» ملاصدرا، نيازمند معرفت نسبت آن با ساير عناصر نظام‌مند مانند ولايت شيعي و «انسان كامل» ابن‌عربي است.

With the emergence of systems of thought among Muslims, various interpretations of beliefs were made, including the concept of velayat which can be classified in different disciplines. Historically, the theory of ʹthe perfect manʹ can be said to have roots from the Shiite notion of Velayat. Bayazid Bastami, Hallaj and Naser Khusraw Qobadiany are amongst those scholars who used the terms such as ʹthe rational manʹ, ʹthe superior humanʹ, ʹthe true humanʹ and ʹthe First Manʹ in Islamic cultures. Yet, the term ʹthe perfect manʹ was first proposed by Ibn Arabi and was used in his books. With this innovation, he was able to use and put in place the valuable material on the basis of theoretical Sufism. His interpretation of this doctrine led to the formation of "the perfect man theory," which has played an important role in revealing different angles of velayat is the mystical studies. On the other hand, the interpretation of velayat as it is explained in the Hadith owes to the theory of the perfect man is the theoretical mysticism. The specific focus of this article is to make a beginning to take advantage of the various conceptual systems in more accurate explanations of religious and mystical issues. Mulla Sadraʹs initiative at the integration of theological, philosophical and mystical and anecdotal could possibly shed light on an argument in the context of theoretical Sufism and Shiism to to explain the basics and interpret velayat to be the basic system and the doctrine of the mystical. In cases, he found the existing interpretations of Islamic principles in contrast with Shiism principles, and thus rejected them. Accurate and deep understanding of the "perfect man" philosophy requires systematic knowledge and its relationships with other elements such as the Shiite velayat and the ʹthe perfect manʹ of Ibn Arabi. Key words: Perfect man, Velayat, Mysticism, Shiism, Sufism, Ibn Arabi