امكان معرفت تجربي به خدا در انديشه اسلامي و حدود آن با تاكيد بر ديدگاه صدرايي

The Possibility and Limits of the Experiential Knowledge of God in Islamic Thought from the Sadrian Point of View

چكيده بسياري از فيلسوفان دين برجسته مسيحي، تجربه ديني را همان تجربه خدا تفسير مي‌كنند و تجربه خدا در نظر كساني مانند سويين‌برن و آلستون ـ دو تن از فيلسوفان دين برجسته معاصر ـ نوعي معرفت تجربي به خداوند است. اين مقاله با بيان ديدگاه حكمت متعاليه صدرايي درباره حدود و انواع معرفت انسان به خدا، راه را براي دستيابي به موضع ايشان درباره معرفت تجربي به خداوند هموار كرده، اصول مورد‌نظر ايشان در اين خصوص را تبيين مي‌كند؛ از جمله اين اصول آن است كه: كُنه ذات خداوند به هيچ‌وجه براي هيچ‌كس جز خود او مكشوف نيست و بنابراين معرفت تجربي به خداوند هرگز به كُنه ذات حق تعلق نمي‌گيرد؛ تعلق معرفت حضوري و بي‌واسطه به اسما و تجليات خداوند امري ممكن، محقق و بلكه فراگير است؛ آنچه اختصاصي است، علم به چنين علمي است، نه اصل آن؛ مراتب اين علم، متناسب با درجات قرب به خداوند است؛ اگر معرفت تجربي به خداوند مصداق علم حضوري باشد، داراي بالاترين درجه اعتبار معرفتي خواهد بود. كليدواژه: تجربه ديني، تجربه خدا، معرفت تجربي به خدا، معرفت به خدا، حكمت متعاليه.

The Possibility and Limits of the Experiential Knowledge of God in Islamic Thought with an Emphasis on the Sadrian Point of View Dr. ?Al? Sh?rw?n? Abstract: Many of the prominent Christian philosophers of religion interpret religious experience as experience with the Divine. According to individuals such as Swinburne and Alston—two leading contemporary philosophers of religions—experience with the Divine is a type of experiential knowledge of God. By presenting the viewpoint of Sadrian Transcendental Theosophy regarding the limits and types of man’s knowledge of God, this article paves the way for understanding Mull?Sadr?’s stance regarding experiential knowledge as it pertains to God and elucidates on its relevant principles. By way of example, one of these principles is the following: on no account can the core of God’s essence be disclosed to anyone except God Himself. Hence, experiential knowledge of God will never pertain to the core of His essence. However, experiential and unmediated knowledge of God’s Names and manifestations is a possible phenomenon that cannot only be materialized, but it is actually prevalent. That which is exclusive is knowledge of such a knowledge, not its principles. The levels of this knowledge correspond to the levels of divine proximity. If experiential knowledge of God is an example of knowledge by presence then it will possess one of the highest degrees of gnostic authenticity. Keywords: religious experi ence; divine experience; experiential knowledge of God; knowledge of God; Transcendental Theosophy.