روانشناسي قدرت در عصر غزنوي با تكيه بر اصل «نيست همتايي» در تاريخ بيهقي

Psychology of Power in Qaznavid Era Based on the Principle of “Uniqueness” in the History of Beyhaqi

توصيفات زنده و جاندار تاريخ بيهقي از واقعيت‌هاي سياسي عصر خود، بر پژوهندگان اين ميراث ارزشمند تاريخ ايران پوشيده نيست. در ميان انبوه گزارش‌هاي سياسيِ خواجه ابوالفضل بيهقي(385-470هـ .ق.) كه اغلب با ذكر جزييات و اشراف بر نهان و آشكار حوادث سياسي عصر غزنوي همراه است، مقوله‌ي روانشناسي قدرت به خوبي قابل رديابي است. يكي از محورهاي قابل توجه در اين عرصه، اصل «نيست همتايي» يا «بي‌مانندگي» سلطان است كه در دربار غزنوي بر القا و تزريق آن به آحاد رعايا تلاش مي‌شد و نظارت‌هاي دقيق و هشيارانه‌اي وجود داشت تا اتباع سلطان از هرگونه رفتاري كه صبغه‌اي از «همتايي» و «مانندگي» به سلطان را در اذهان متبادر مي‌ساخت، بازداشته شوند. علاوه بر اين، همواره به عواقب ناگوار «مانندگي جستن» رعايا به سلطان، در قالب پند و اندرزهاي سياسي هشدار داده مي‌شد. در اين مقاله تلاش مي‌گردد تا با محوريت تاريخ بيهقي تحليل و تبيين دقيقي از چشم‌اندازهاي مذكور ارايه شود.

The vivid description in the history of Beyhaqi of the political realities of its time is known to the researchers of this invaluable heritage of Iranian history. In the mass of Khwaja Abolfal Beyhaqi’s (385-470 AH) political reports which usually encompasses details and an awareness of the hidden and overt of political events of the Qaznavid era, the theme of psychology of power is clearly traceable. One of the most fundamental elements in this era is the principle of “Uniqueness” or “Matchlessness” of the King which the Qaznavid court did best attempt in imprinting it in the mind of every vassal and there had been exact and watchful supervisions on King’s subjects to prevent them from displaying the least gesture of similitude to Kingship. In Addition, vassals were permanently prohibited from seeking similitude to the King in the guise of political advices. In this article, it will be tried to present a detailed discussion on the above mentioned panoramas based on the History of Beyhagi.