عليت و اختيار از منظر ابن عربي و اسپينوزا

Causality and Free Will in Viewpoints of Ibn Arabi and Espinosa

چكيده: باور به وجود ظلّي و اعتباري در منظومه فكري محيي‌الدين ‌بن عربي، جايي براي عليت متعارف فلسفي كه مستلزم تباين علت و معلول و وجودبخشيِ واقعيتي به واقعيت ديگر است، باقي نمي‌گذارد. او ضمن اجتناب از اينكه خداوند را علت نخستين اشيا بنامد و رابطه‌اي علّي ميان مظاهر قايل باشد، پديدارهاي عالم را براساس تطورات متنوع وجود منبسط و احكام تغييرناپذير اعيان ثابته توضيح مي‌دهد و فاعليت ايجادي را در همه مراتب و شيون هستي، منحصر در خداوند مي‌داند. اسپينوزا نيز براساس مباني وجودشناختي وحدت‌انگارانه خود، با نفي امكان بالذات و قول به وجوب بالغير در باب پديده‌هاي عالم، همه ممكنات يا همان حالات در نظام فكري خود را در مجراي ضرورت مي‌اندازد. او با نفي عليت متعدي و پذيرش عليت حال در همه سطوح، رابطه جوهر با نظام حالات و رابطه دروني ميان حالات را تبيين مي‌كند. براين اساس، مي‌توان ابن عربي و اسپينوزا را در نفي عليت متعدي يا خارجي هم‌راي دانست. ابن عربي و اسپينوزا هر دو با معناي خاصي كه براي جبر در نظر مي‌گيرند، در همه ساحات هستي قايل به جبر و منكر اختيارند.

Abstract: Belief in the existence of accidental being in the thought system of Mohyeddin bin Arabi leaves no place for conventional philosophical causality, which entails relationship between cause and effect and creation of a reality by another reality. While rejecting that God is the root-cause of things and that of causal relation between manifestations, he explains the universal phenomena on the basis of diverse evolutions of simple being and unalterable principles of fixed objects and considers the creative action in all positions and status of being exclusively an act of God. Espinosa too on the basis of his monotheistic ontological principles, while rejecting essential possibility and necessity of other with regard to phenomena of the world, explains all possibilities in his thought system on the basis of the concept of necessity. By rejecting the external causality and accepting internal causality on all levels, he explains the relationship between essence and system of internal conditions and inner relationship within internal conditions. Hence, Ibn Arabi and Espinosa have similar views in rejecting external causality. By giving a specific definition for determination, both the thinkers reject free will and advocate determination in all universal fields