چگونگي ريشه‌يابي نقوش و طرح‌هاي موجود بر روي فرش‌هاي دست‌باف بر اساس مطالعات قوم‌باستان‌شناسي: مطالعه موردي منطقه سيستان

The Process of Derivation of Designs and Patterns on Handmade Carpets on the basis of Ethno-archaeological Studies, Case Study: Sistan Region

قوم‌باستان‌شناسي يكي از راهبرد‌هايي است كه به باستان‌شناسان براي بازسازي رفتارهاي گذشته اعم از رفتارهاي اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، سياسي و غيره ياري مي‌رساند. شايد اين‌گونه بتوان بيان كرد كه مهم‌ترين هدف قوم‌باستان‌شناسي درك گذشته از طريق مشاهده جوامع سنتي امروز است. به‌عبارتي باستان‌شناسان سعي مي‌كنند با ياري گرفتن از اين راهبرد ميان گذشته كه ايستا است و حال كه پويا[1]، پلي ايجاد كنند و از طريق آن اقدام به بازسازي گذشته نمايند. البته باستان‌شناسان از اين طريق قادر خواهند بود تا تصويري روشن از گذشته هنرهاي سنتي جوامع امروز نيز ارايه دهند. شايد درك و فهم بهتر گذشته اين هنرها به محققان اين امكان را بدهد تا با پيشنهاد راهكارهاي علمي و اقدامات مناسب و درخور راه حفظ سنت‌ها را نشان دهند. فرش دست‌باف كه در جغرافياي فرهنگي ايران زمين رشد كرده از جمله هنر‌هايي است كه در عين دارا بودن ويژگي اصالت و نوآوري، ريشه در هنرهاي كهن اين سرزمين دارد. هدف اين مقاله اين است كه (1) با ارايه راهكارهاي علمي مناسب، چگونگي درك پيشينه نقوش موجود بر روي فرش دست‌باف اين سرزمين را مطالعه كند و (2) به درك بهتري از چرايي و چگونگي رفتارهاي گذشته انساني برسد. در واقع مقاله حاضر با ياري گرفتن از راهبرد قوم‌باستان‌شناسي پيشنهاد‌هايي را در جهت بهره‌گيري مناسب از رفتارهاي گذشته مردم اين سرزمين ارايه خواهد داد تا محققان فعال در حوزه فرش دست‌باف ضمن آگاهي از ريشه اين هنر سنتي و آگاهي از نقاط قوت و ضعف موجود در زمينه اين هنر، با اطلاعاتي بيشتر قادر به حمايت بهتري از اين هنر ريشه‌دار گردند.

Abstract Ethno-archaeology is one of the main approaches that could help archaeologists to reconstruct the past behaviors, including social, cultural, economical and political behaviors. It is interesting to state that the most important aim of ethno-archaeology is to understand the past through observation of modern conservative societies. On the other hand, based on this framework, archaeologists attempt to make a bridge between the past (static) and the present (dynamic). In fact, via this approach, archaeologists are able to clarify background of traditional arts of modern societies. Better understanding of background of these arts enables scholars to represent worthy scientific methods to protect the traditions. Handmade carpet, which has two distinguished characteristics, namely genuineness and innovation, has developed in the Persian cultural region and has its roots in the ancient arts of this vast region. The objective of this paper is two folded, firstly to present a worthy scientific method to detect process of derivation of designs and patterns on the handmade carpets, and secondly to understand “how” and “why” of human past behaviors. In fact, the present paper will present suggestions to exploit past human behaviors of this vast region. Consequently, scholars who are studying handmade carpets will be able not only to derivate designs and patterns of carpets, but they will also be able to support this deep rooted art.