بررسي افزايش و كاهش معنايي در ضرب المثل‌هاي زبان فارسي

A Study of Semantic Shifting in Persian Proverbs

فرآيندهاي «افزايش و كاهش معنايي» كه نخستين بار از سوي صفوي (1379: 247) معرّفي شد، از جمله ابزارهاي مناسب براي توجيه و تبيين بسياري از پديده‌هاي معنايي از جمله چگونگي شكل‌گيري معني برخي ساخت‌ها و نحوه درك آنها از سوي شنونده است. عملكرد فعّال اين دو فرايند در مكالمات روزمره سخنگويان زبان باعث شده تا «افزايش و كاهش معنايي» به عنوان يكي از فرايندهاي مهم معناشناختي و پديده‌اي انكارناپذير در مطالعه همزماني و درزماني معني تلقي شود. چگونگي عملكرد اين فرايند و كارايي آن را در مورد ده ضرب‌المثل مطرح و مصطلح در زبان فارسي با استناد به «امثال و حكم» دهخدا (1376) و «كتاب كوچه» شاملو (1377) بررسي كرديم. آنچه از نتايج اين ارزيابي به دست آمد حاكي از كارآمد بودن فرايندهاي افزايش و كاهش معنايي در توجيه و تبيين چگونگي شكل‌گيري معني ضرب‌المثل‌هاي زبان فارسي است. تغيير معنايي برخي از ضرب المثل‌ها در طول زمان نيز ناشي از عدم آگاهي تعداد زيادي از سخنگويان زبان از پيشينه روايي اين ضرب‌المثل‌ها و معني و مفهوم نهفته در آن است؛ روايتي كه ضرب‌المثل بر مبناي آن شكل گرفته است.

Semantic shifting which is one of the most important semantic processes forming the meaning of some linguistic structures was first introduced by Safavi (1379). The meaning of different structures such as proverbs, are made by semantic shifting which takes place on the syntagmatic axis, but is shown on the paradigmatic axis. The corpus used in this study consists of 10 Persian proverbs which are derived from some old stories. On the basis of this study, the validity of semantic shifting is proved. It is interesting to find out that there are some unconscious Persian speakers who cause some semantic changes in proverbs without paying attention to the stories from which they are derived.