نقش تخريب جنگل ها و تغيير كاربري اراضي بر فرسايش پذيري خاك هاي لسي شرق استان گلستان

Role of deforestation and land use change on soil erodibility of loess in eastern Golestan province

به منظور مطالعه تاُثير تخريب پوشش جنگلي و اجراي عمليات زراعي بر چگونگي فرسايش پذيري خاك ها، اراضي شيبدار لسي شرق استان گلستان، حوزه آبخيز آق سو، انتخاب شد. پنج نيمرخ خاك در هر يك از موقعيت هاي شيب كاربري جنگل و پنج نيمرخ در موقعيت هاي مشابه كاربري زراعي مجاور آن حفر شده و به لحاظ مورفولوژيكي مورد مطالعه قرار گرفتند. از افق هاي مختلف نيمرخ هاي خاك تعدادي نمونه دست نخورده با استفاده از جعبه هاي كوبينا جهت مطالعات ميكروسكوپي برداشته شد. در مجموع پنجاه نمونه از لايه سطحي خاك كاربري جنگل و زراعي با مته نمونه برداري شد و مورد تجزيه فيزيكو- شيميايي قرار گرفت. نتايج نشان مي دهد ميانگين درصد سيلت خاك از 6/57% در لايه سطحي جنگل به 4/68% در كاربري زراعي افزايش يافته است. مجموع درصد سيلت و شن خيلي ريز نيز در اغلب نقاط ناحيه مورد كشت در مقايسه با كاربري جنگل طبيعي افزايش پيدا كرده است. ماده آلي خاك از 5/3% در لايه سطحي جنگل به 0/1% در منطقه زراعي مجاور كاهش يافته است. جنگل تراشي و عمليات زراعي در منطقه موجب شده تا ميانگين وزني قطر خاكدانه ها نيز از 49/1 ميليمتر در خاك جنگل به 88/0 ميليمتر در ناحيه مورد كشت كاهش يابد. مطالعات ميكرومورفولوژيكي مقاطع نازك خاك نشان مي دهد كه در اكثر موارد ساختمان مطلوب دانه اي و اسفنجي بر اثر تخريب پوشش طبيعي منطقه به انواع توده اي و متراكم تبديل شده است. به دليل وقوع چنين تغييراتي ضريب فرسايش پذيري خاك منطقه به خصوص در موقعيت هاي شانه شيب، شيب پشتي و پاي شيب افزايش يافته است.

In order to study the effect of deforestation and tillage practices on soil erodibility, a loess hillslope was selected in eastern Golestan province, Agh-Su watershed. Five pedons in forest land use and also five pedons in adjacent cultivated land were dug on each slope position and studied morphologically. Some undisturbed clods were also sampled from different soil horizons with Kubiena boxes for microscopic studies. Total fifty samples were taken from surface layers of forest and also cultivated land use for physico-chemical analysis. Results showed that the amount of silt particles increased from 57.6% in surface layer of forest to 68.4% in cultivated land use. The amount of silt and very fine sand particles also increased in cultivated area relative to forest. Organic matter decreased from 3.5% in surface layer of forest to 1.0% in the same layer in cultivated land. Deforestation and tillage practices reduced the MWD value from 1.49 mm in forest to 0.88 mm in cultivated land. Micromorphological studies revealed that favorable granular and crumb structures were converted to compact and massive by deforestation. Due to these changes, soil erodibility factor increased, especially in the shoulder, backslope and footslope positions.