انديشه ختم ولايت نزد ترمذي و ابن عربي در گذر از گفتمان صدق به گفتمان ولايت

The Idea of Seal of Wilaya in Tarmazi and Ibn Arabi Viewpoints in Transition from Discourse of Sidq to Discourse of Wilaya

چكيده: با نگاه به سير تاريخي تولد و تطور «انديشه ولايت» ــ بهطور عام ــ و انديشه «ختم ولايت» ــ بهطور خاص ــ ميتوان گفت كه حكيم ترمذي در قرن سوم با نوشتن كتاب ختم الاوليا ، گفتمان «صدق» را كه بر انديشه خرّاز حاكم بود به گفتمان «صدّيقيت/ ولايت» تغيير ميدهد. بهعبارتديگر ما شاهد يك انتقال گفتمان از صدق به صديقيت/ ولايت هستيم. بدينترتيب مفهوم صدق كه در انديشه متصوفه، مفهومي محوري بود، جاي خود را به مفاهيم صدّيقيت و ولايت مي دهد. اين تطور بهنوبه خود زمينه تولد انديشه ختم ولايت نزد ترمذي ميشود. در همين جريان با ظهور ابن عربي و نوشتن كتاب عنقا مغرب في معرفه ختم الاوليا و شمس المغرب بحث صدّيقيت كمرنگ شده و در فتوحات مكيه و فصوصالحكم بهطوركلي گفتمان ولايت غالب ميشود. بنابراين ميتوان گفت در سير تاريخي اين جريان، ابن عربي، نقطه عطفي است كه در آن گفتمان صديقيت/ ولايت به گفتمان ولايت تغيير مييابد.

By a cursory look at the history of development of the idea of Wilaya – in general – and the idea of seal of Wilaya – in particular – one can conclude that Hakim Tarmazi by writing his book entitled, Khatm-ul-Awlia, changed the discourse of sidq to the discourse of sidiqiat /wilaya. In other words, we witness a transition from the discourse of sidq to the discourse of wilaya. Thus the concept of sidq which had a pivotal role in the school of mysticism, gave its place to the concept of wilaya. This development paved the way for the evolution of the idea of seal of wilaya in Tarmazi’s writings. However, the idea of sidiqiat gradually lost its centrality in the viewpoint of Ibn Arabi in his book “Angha Maghrib fi Ma’rifat Khatm-ul-Awlia wa Shams-ul-Maghrib” and in his other books, Futuhat Makkiya and Fosus al-Hikam the discourse of wilaya became dominant. Hence we may conclude that in the historical development of this current, Ibn Arabi is a turning point with whom the discourse of sidiqiat/wilaya was transformed to the discourse of wilaya.