بررسي و تحليل واكنش جريانهاي مذهبي به اقدامات دوره رضاشاه بعد از شهريور 1320 تا 1340

A Study of the Reaction of Religious Trends (1941-1961) to the Measures Taken by Reza Shah

چكيده: اقدامات صورت‌گرفته در مورد مذهب در دوره رضاشاه اساساً به دو دسته تقسيم مي‌شود: اقداماتي كه مستقيماً با مذهب ضديت داشت و اقداماتي كه في‌نفسه ضد ‌دين نبود ولي پيامد و نتيجه ضدديني داشت. در مقاله حاضر اين دو نوع اقدام در چهار‌ بخش مورد بررسي قرار مي‌گيرد: اقدامات صورت‌‌گرفته در رابطه با حوزه نهادي دين، بعد‌آموزشي، شعاير و مناسك ديني و رابطه دين و سياست. با كنار رفتن رضاشاه از صحنه سياسي كشور، كليه نيروهاي اجتماعي به ‌يكباره همچون آتشفشاني فوران كردند. جريانهاي ديني نيز از خود واكنشهايي نشان دادند كه بر اساس منافع طبقاتي و نژادي يا صنفي نبود و نتيجه آن اعاده و بازسازي هويت‌ديني جامعه بود. جريانهاي ديني اسلام سنتي، اسلام معترض و اسلام تجددخواه، در هيات هويتهاي مقاومت و برنامه‌دار به بازسازي هويت‌ديني جامعه دست‌يازيدند. هدف نهايي اين مقاله، ارايه سنخ شناسي از واكنش‌ جريا‌نهاي مذهبي پس از شهريور‌1320 منطبق بر ابعاد خاص چالش هويت‌ديني جامعه در دوره رضاشاه است.

The measures taken by Reza Shah on religious affairs are broadly divided into two categories: the measures directly opposing religion, and the measures that had anti-religious outcomes. The present article is attempt to study those measures in four sections: the measures taken in the field of religious institutions, those in the field of education, those in the field of rites and rituals and those in the field of relationship between religion and politics. Once Reza Shah abdicated from power, all the social forces erupted just like a volcano. The religious currents too showed their reaction which was not based on class, racial, or guild interests and hence their result was restoration and reconstruction of the religious identity of the society. The traditional Islamic trend, the dissident Islamic trend and the modernist Islamic trend through planned and resistance identities tried to reconstruct the religious identity of the society. The main objective of this article is to offer a typology of the reactions of the religious trends after 1941 based on the challenges posed to the religious identity of the society during the rule of Reza Shah.