فطرت و اخلاق از منظر امام خميني

Primordial nature and morality in viewpoint of Imam Khomeini

چكيده : پيامبر اكرم(ص) كه مشرّف به خطاب وَ اِنَّكَ لَعَلَي? خُلُقٍ عَظِيمٍ و بعثتش منّتي بزرگ از جانب پروردگار بر بندگان است، مي‌فرمايد كه من براي كامل كردن مكارم اخلاق به رسالت مبعوث شدم. فرمايش آن حضرت اين نكته دقيق و قابل توجّه را به ذهن متبادر مي كند كه فطرت و دين الهي بر اساس اخلاق استوار است و استاد بزرگ اخلاق، امام خميني نيز علاوه بر توصيه‌هاي مكرّر، بخشي از شرح حديث بيست و نهم در كتاب وزين شرح چهل حديث را به بيان ارزش و اهميّت خصلت‏هاي نيكوي انساني و مكارم اخلاقي اختصاص داده‏اند. در مقاله حاضر پس از بيان معاني فطرت و ارتباط آن با اخلاق، به تبيين ديدگاه حضرت امام خميني در اين امر پرداخته مي‏شود. ايشان كه اصلاح جامعه و سوق بشر به سوي سعادت را مقصد اصلي آفرينش مي‌دانند، از بيم آنكه مبادا تصوّر فطري بودن اخلاق، موجب نااميدي گرفتاران سو خلق شود و در صدد علاج برنيايند، به‌صراحت درمان پذير بودن هر خلقي را، اگر چه ملكه شده باشد، چنين بيان مي‌فرمايند كه مقصود از طبيعي بودن و فطري بودن خُلقي، آن نيست كه ذاتي غير قابل تغيير است، بلكه جميع ملكات و اخلاق نفسانيّه، تا نفس در اين عالم و در تحت تصرّف زمان و تجدّد واقع است، قابل تغيير است. و انسان مي‌تواند جميع اخلاق خود را متبدّل به مقابلات آنها كند. ايشان همچنين در فصلي با عنوان «مبادي محاسن اخلاقي و مَساوي آن»، به نظر علماي فنّ اخلاق كه مجموع فضايل نفس را در تحت چهار جنس حكمت، عفّت، شجاعت و عدالت بر شمرده‏اند، اشاره مي فرمايند تا شوق تخلّق به اخلاق الهي را در سالكان راه و حتّي غافلان نا آگاه ايجاد نمايند.

The Holy Prophet of Islam who was addressed by God as: “Surely you are of great morality,” says: I have been raised to perfect moral virtues. One can infer from the above statement that the divine religion and primordial nature are based ethics and morality. Imam Khomeini, the great teacher of ethics, too allocated a part of his book, The Forty Traditions, to the exposition of value and significance of virtues of human beings and ethical virtues. Attempts have been made in the present article to discuss the relationship between primordial nature and morality from the viewpoint of Imam Khomeini. The Imam considers improvement of the society and direction of human beings towards felicity as the main goals of creation. One of the connotations of conception of naturalness of morality is frustration of immoral people who loose their faith in correction and treatment. Hence, Imam maintains that any temperament can be improved and if necessary corrected. Hence naturalness of temperament does not mean that it is not alterable, rather it means that so long as the soul is in this world, it is alterable. Therefore, man can change all his ethical characteristics. Also the Imam refers to the four ethical virtues of wisdom, chastity, courage and justice to encourage people to move towards acquiring divine virtues.