آهنگ لغزش راست بر گسل دهشير در بازه زماني پليستوسن پاياني- هولوسن،فلات ايران مركزي

Late Pleistocene-Holocene Right- Slip Rate of The Dehshir Fault, Central Iran Plateau

برآورد توان لرزه اي گسل دهشير با درازاي حدود 550 كيلومتر (با لحاظ پايانه هاي شمالي و جنوبي) در شرايطي كه جمعيت ساكن با فاصله چند ده كيلومتري گسل به بيش از 5/3 ميليون نفر مي رسد، از اهميت خاصي برخوردار است. به دليل نبود داده هاي زمين لرزه دستگاهي و تاريخي بزرگ بر روي گسل هاي جنباي اصلي در گستره ايران مركزي، دست يابي به توان لرزه اي اين گسل ها بر اساس بررسي كاتالوگ زمين لرزه اي نا ممكن مي نمايد. تا به امروز زمين لرزه دستگاهي با بزرگاي بيش از 7/4mb در پيرامون گسل دهشير ثبت نشده است. از سوي ديگر، بررسي داده هاي تاريخي نشاني از زمين لرزه تاريخي بزرگي در نزديكي گسل دهشير به دست نمي دهد. نبود نشانه هاي ويراني در قلعه تاريخي مروست با قدمت دوره اسلامي (در حدود 1250-700 ميلادي) كه در فاصله كمتر از 10 كيلومتري گسل دهشير جاي دارد نيز گواهي در تاييد نبود جنبش لرزه اي بزرگ تا 1300-750 سال گذشته است. با اين وجود، گواه هاي ريخت‌زمين ساختي بسياري از جمله جابه جايي سامانه اي (systematic) آبراهه هاي كوچك و بزرگ، رودخانه ها و بادبزن هاي آبرفتي، همگي گوياي جنبايي گسل دهشير در بازه زماني كواترنري پاياني است. گواه هاي ريخت‌زمين ساختي ارايه شده در گستره جغرافيايي مروست و هرابرجان نشان از حركت اصلي گسل دهشير در بازه زماني پليستوسن پاياني- هولوسن به صورت راستالغز راست بر، به همراه مولفه فرعي شيب لغز دارد. به منظور دست يابي به آهنگ لغزش سالانه افقي و شاقولي بر روي گسل دهشير، ريك (rake) حركتي گسل در بازه زماني مورد اشاره در ساختگاه (site) شمال مروست در حدود 10 درجه و براي كرانه سمت راست رودخانه مروست با جابه جايي افقي و شاقولي به ترتيب برابر با 13 و 5/1 متر، نزديك به 7 درجه لحاظ شده است. با توجه به جابه جايي هاي تجمعي اندازه گيري شده در درازاي پاره گسل (fault segment) مروست و در نظر گرفتن نتايج سن سنجي به روش لومينسانس نوري، آهنگ لغزش سالانه مولفه افقي گسل در بازه زماني مورد بررسي برابر با 1- mmyr3/0±1 و براي مولفه شاقولي در حدود 1- mmyr1/0 قابل برآورد است. با توجه به شماره آهنگ لغزش حاصل و در نظر گرفتن مقدار كمينه جابه جايي راست بر يافت شده در اين پژوهش (به ميزان 2 متر در باختر دهستان هرابرجان) و در درازاي پاره گسل مروست از سامانه گسل دهشير مي توان رخداد آخرين زمين لرزه بزرگ ديرينه را با بزرگاي Mw~ 7 به حدود 2000 سال گذشته نسبت داد.

The evaluation of seismic potential along the Dehshir fault with 550-km length (by count of northern and southern splays) is critical considering that more than 3.5 million people live in cities and towns located at vicinity of the fault. The Dehshir fault is considered as westernmost limit of N-striking dextral strike-slip faults set that slice Central and eastern Iran. Due to the lack of large recorded earthquakes (instrumental and historical) in Central Iran, access to seismic potential of active faults by studying the earthquake catalogs seems to be impossible. No instrumental earthquake has been recorded greater than mb 4.7 around the Dehshir fault and also historical data shows no evidence for occurrence of large earthquake around the fault. No sign of destruction in Marvast historical castle (at a less than 10 km far from the Dehshir fault) built in Islamic period (~700-1250), shows any remarkable seismic activity until 750-1300 years ago. However, several evidence of geomorphologic markers such as drainages, gullies, streams and alluvial fans offsets, represent activity of the Dehshir fault in Late Quaternary. Of Geomorphic evidence at Marvast and Harabarjan sites record dextral - slip on the Dehshir fault during the Late Pleistocene-Holocene as major movement with minor dip - slip component. Rake of the fault movement has been considered for assessing to amount of horizontal and vertical slip rate on the Dehshir fault. This value in the North Marvast site has been calculated ~10 degrees and according to right bank offset on the Marvast river is ~7 degrees with horizontal and vertical displacements of 13 m and 1.5 m, respectively. Combining cumulative offset markers with OSL dating implies the Dehshir fault in Late Pleistocene-Holocene time period slips at horizontal and vertical components about 1±0.3 and 0.1 mm yr-1, respectively. We observed a minimum dextral offset along the Marvast fault segment in west of Harabarjan about 2 m that allow us assuming the related magnitude and date of last large paleoearthquake on the Dehshir fault is about Mw 7 and 2000 years ago, respectively.