برنامه ريزي دسترسي به اتوبوس در ايران: شهر مشهد

Bus Accessibility Planning in Iran: Mashhad

برنامه ريزي دسترسي به دليل تركيب و پيونددادن كاربريها و شبكه حمل ونقل، جايگاه مهمي در فرايند برنامه ريزي و طراحي شهري دارد، اهميت اين مساله از دهه 1950 م. به بعد و بويژه از دهه 1970 م. بدنبال جنگ اعراب و اسراييل، افزايش قيمت نفت و انتقاد از الگوي طراحي شهري مبتني بر شهر ماشيني (كه بر جدايي محل كار و زندگي و گسترش افقي شهرها مبتني است) بيشتر مطرح شد. همچنين اين موضوع باعث استفاده بيشتر از ماشين در سفرهاي كاري درون شهري و مشكلاتي از قبيل افزايش سوخت و آلودگيهاي زيست محيطي نيز شد. برنامه ريزي دسترسي به مفهوم «كاهش فاصله بين محل كار و زندگي» يا «آساني رسيدن به مقصد در مقابل آساني جابه جايي يا افزايش سرعت» (حركت) است. هدف اين تحقيق، سنجش دسترسي بر مبناي تحليل سيستم حمل و نقل عمومي اتوبوس است كه پس از ماشين شخصي، عمده ترين وسيله جابه جايي مسافر در شهر مشهد، دومين شهر كشور، به لحاظ جمعيتي است. براي دستيابي به اين هدف از مدل جاذبه اصلاح شده هنسن ، پولر و لو استفاده شد. اين مدل متكي بر متغيرهاي جمعيت، اشتغال و محاسبه پتانسيل جاذبه و فاصله بين مناطق مختلف شهرداري (12 منطقه) است كه با كمك سيستم اطلاعات جغرافيايي انجام گرفت. نتايج حاصل از كاربرد مدل در شهر مشهد، بيانگر اين واقعيت است كه پس از وسايط نقليه شخصي (8/27% كل سفرها)، اتوبوس عمده ترين وسيله حمل و نقل عمومي است. بنابراين 24% كل سفرهاي روزانه به وسيله آن انجام مي شود. 88% وسعت كل سطح شهر و 86% جمعيت شهر دسترسي مستقيم به اتوبوس دارند(بترتيب 25.49 كيلومترمربع و 342987 نفر جمعيت شهري تحت پوشش دسترسي مستقيم سيستم اتوبوسراني نيستند). همچنين ضريب دسترسي تفاوتهاي مناطق مختلف شهر را نشان مي دهد. جهتگيري آن از مناطق پرجمعيت و كم درامد شمال شرقي شهر به سمت مناطق درحال توسعه شمال غربي و غرب شهر است. ايجاد مسيرهاي جديد خطوط اتوبوسراني و تغيير مسير خطوط موجود براي تحت پوشش قرار دادن مناطق بدون دسترسي مستقيم اتوبوسراني، گام موثري در راستاي تحقق توسعه پايدار شهري است.

Accessibility planning, because of integrating both land use and transportation system, have a significant role in the process of urban planning and design. significance was proposed since 1950S especially after the war between Israel and Arab nations in 1970S that caused increasing in oil price and criticizing of auto city urban design pattern. This pattern led to separation of living and working locations, urban sprawl, increasing use of car for work trips, more use of fuel and finally air, noise and environment pollutions. One of the important methods for overcoming this problem is accessibility planning. Accessibility means “reducing distance between the locations of home and work” or “easy reach to destination”. The purpose of the research was to investigate inequitable distribution of bus accessibility index. Thus, Hanson’s reformed model was implemented based on population, employment and distance variables between the local boundaries (12 zones) of Mashhad city using geographical information system (GIS). The results of this research showed that dominant transportation system is car usage (27.8% of total trips). Public transportation (bus usage) by 24% of the total of trips stands in the second stage. Mashhad has not any rail routes (monorail or metro). Also the results showed that accessibility value is oriented from northeast to southeast, i.e. toward the new zones of the city’s development plan. Finally, calculations showed that direct accessibility to bus is 88% of area and 86% of population (equivalent to 25.49 Sq km and 342987 people).Therefore, applying of accessibility planning method is necessary for construction of new bus routes or changing of the present bus routes for full coverage of the city especially the deprived areas of Mashhad.