تاثير مناسبات اجتماعي در شكل بندي كالبدي شهر ايراني-اسلامي بر اساس رويكرد نمونه وار به شهر ري در عصر سلجوقي

The Effect of Social Relation on the Physical Formation of Iranian Cities in islamic Period(The Sample:City of ray Saljukid Period

تاكيد بر شكل تاريخي شهر و توجه به ويژگي هاي كالبدي آن ، بدان علت است كه بافت شهري را مي توان بازتاب ساختار اجتماعي در جامعه ي شهري دانست . در واقع، از طريق اتخاذ رويكرد تحليل شكل شهر و بررسي كالبدي آن ، فهم و تحليل مناسبات شهرنشيني و اوضاع و احوال اجتماعي حاكم برشهر در يك دوره ي تاريخي تسهيل مي شود . به طور كلي ، فضا و كالبد شهر و نظام اجتماعي حاكم بر آن در تعامل مستقيم با يكديگر قرار دارند. همان گونه كه ساختار كالبدي شهر و نحوه ي چيدمان عناصر شهري، بر نظام اجتماعي تاثيرهايي در بر خواهد داشت ، مناسبات اجتماعي نيز برعكس بر بافت شهر ي اثرهاي ژرفي بر جاي مي نهد. ويژ گي هاي مناسبات اجتما عي شهر ري را در چند محور كلي بدين صورت مي توان دسته بندي نمود: الف) علل بيروني:1. دوره ي سلجو قي عصر انحطاط مكتب اعتزال ، به عنوان نمايند ه ي گرايش هاي عقلي و فلسفي ، است ظهور اشاعره و استيلاي روح اشعري گري در جامعه ي اسلامي ، به برقراري دور ه اي از تعصبات ديني و مذهبي و جمود فكري در ري انجاميد.2.دخالت حكومت سلجو قي در امور ديني و مذهبي و حمايت از گروه و فرقه اي عليه ساير فرق و مذاهب ، بر آشفتگي هاي اجتماعي مي افزود و شهر ري را با بحران اجتما عي دامنه د اري مواجه نمود. ب)علل دروني:1. شهر ري در اين ايام از مركزيت علمي و آموزشي برخوردار بود و در كانون توجه فرق و مذاهب اسلامي قرار داشت. اين شهر محل آمد و شد علما و نخبگان ديني و علمي به حساب مي آمد و اين امر ، ري را محل تضارب آرا و انديشه ها مي نمود. 2. خصايص جمعيتي ري، كه از لحاظ قومي و مذهبي همگوني نداشت، زمينه ي مساعدي براي دسته بندي و صف بندي هاي اجتماعي بين ساكنان شهر ايجاد مي كرد. موارد ياد شده ، زمينه ي بروز ستيزه هاي اجتما عي گسترده و مستمر بين گروه هاي شهري را فراهم آورد ، كه وجه غالب مناسبات اجتما عي را در ري شكل مي دا-د. تغييرا ت كالبدي فضاي شهري و تفكيك آن به سه بخش كاملا مجزا و مستقل از يكديگر – مختص سه فرقه ي بزرگ مذهبي شهر- در رابطه با تحولات به وجود آمده در نظام اجتماعي شهر ، پي گيري مي-شد. تفكيك فضاي كالبدي شهر در تقسيم بندي عناصر اصلي ساختار شهري تجلي يافت. بدين معني كه هر يك از فرقه هاي شهر با تمركز در بخش هاي منتسب به خود ، به برپايي محله هاي مسكو ني ، مساجد ، بازارها ، مدارس و مراكز علمي و آموزشي خاص خود اهتمام ورزيدند. اين امر، به گسترش شكاف و واگرايي هر چه بيشتر گروه هاي شهري انجاميد و تشديد ستيزه هاي اجتماعي را در پي داشت. تداوم اين شر ايط ، شهر ري را به سوي بحران اجتماعي حادي سوق داد كه حيات شهري را در آن به شدت تهديد مي نمود

According to sociological findings city physical characteristics are reflection of its social structure, in other words, social system and physical structure of cities are related to each other. Therefore, through investigation of city approach analyses and examining of physical form and structure of cities we can study their social system and citizen relations. This article will study the structure of city of Ray during the Seljukians as the center of interactions of thinkers and ulamas. The paper specifies that the city during this historical period divided into three sections, and each section contained its own population structure and social relations. The paper argues that condition brought about deepening of segregation of various groups in this city, which eventually faced with social crises that increasingly threatened the city life.