نظّام متكلّم متفلسف (حدود 160، يا، 185 ـ 230) (نخستين فيلسوف مسلمان)

Nazzam Philosophizing Theologian

نظّام حدود سي‌سال پيش از كندي كه نخستين فيلسوف مسلمان نام گرفته زندگي كرده و به تفكّرات فلسفي پرداخته است. بنابراين بايد او را نخستين فيلسوف مسلمان ناميد. نظّام از طرق مختلف به ويژه از ترجمه هاي عربي فلسفه يونان، فلسفه آموخت و بيشتر به آراي فيلسوفان طبيعي گرايش يافت و فلسفه خود را بر مبناي فلسفه طبيعي بنيان نهاد. از اينجاست كه نويسندگان مسلمانِ تاريخ كلام و فلسفه او را به حق در شمار فيلسوفان طبيعي و نه مابعدالطبيعي قرار داده اند. نظّام تنها در مسايل فلسفي صاحب نظر نبوده بلكه از زبان و ادبيات تازي و همجنس كلام و كتب آسماني اديان و مذاهب ديگر نيز علم و اطّلاع كامل داشته است او مانند ساير معتزله پذيرفته بود كه تنها عقل معيار واقعي حقيقت است و وحي فقط مويّد احكام عقل است. اين مقاله مخصوص آراي فلسفي اوست. نظّام در اغلب مسايل فلسفي متداول جامعه و عصر خود، از جمله: شكّ و يقين، جسم و روح، جوهر و عرض، حركت و سكون، علت و معلول، كون و بروز، متناهي و نامتناهي، تداخل، طفره، بقا و فناي اجسام و خلق مستمّر، ... . انديشده و آراي مخصوصي اظهار داشته، ك در اين مقاله مورد بحث و گفت‌وگو واقع شده است.