معرفت لازم و كافي در دين از منظر درون‌ديني

Essential and Sufficient Knowledge from an Intra-religious Perspective

مبحث معرفت لازم و كافي در دين جنبه‌هاي گوناگوني دارد: 1. كافي نبودن ظن و اعتبار نداشتن آن در حوزه اصول اعتقادي؛ 2. لزوم دست‌يابي به علم در اين زمينه؛ 3. اعتبار داشتن يا نداشتن معرفت تقليدي دراين زمينه؛ 4. معناي علم و معرفت لازم. گرچه انديشمندان مسلمان، به‌ويژه متكلمان و اصول‌دانان، به سه امراول پرداخته‌اند، از مسيله اخير غفلت ورزيده يا پاسخ آن را روشن تلقي كرده‌اند. در هر صورت، مسيله اعتبار معرفت ظني در حوزه‌هاي مختلف دين، به‌ويژه در بخش عقايد، از گذشته‌اي بسيار دور، حتي در عصر شيخ الطايفه ابوجعفر طوسي (460 ق) نيز بررسي شده است. در ميان متاخران، پژوهش‌هاي محقق قمي (1231 ق) و شيخ انصاري (1281ق). درخور توجه بيش‌تري است. حل اين مسيله با نگاهي درون ديني به مبحث معرفت لازم و كافي در دين، كه موضوعي معرفت‌شناختي با نگاهي برون ديني است، كمك شاياني خواهد كرد. از اين‌رو، نخست نگاهي گذرا به ديدگاه‌هاي مطرح شده در اين مسيله مي‌افكنيم، سپس به بررسي و ارزيابي ادله آنها مي‌پردازيم.

Essential and sufficient religious knowledge has different aspects including the following: a) Inadequacy of conjectural knowledge and its invalidity in ideological principles b) insufficiency and essentiality of obtaining knowledge in this area c) validity or invalidity of imitative knowledge in this area d) the meaning of essential knowledge. Though Muslim thinkers especially theologians and those specialized in ‘principles of jurisprudence’ have dealt with the first three issues, they ignored the last one or considered it as vivid and clear. However, the validity of conjectural knowledge in different religious spheres particularly in the sphere of beliefs is not a new issue. It was dealt with even at the time of Abu Jafar Tusi. Among the later scholars, the researches made by Muhaqqiq Qumi and Sheik Ansari are more worthwhile. Finding a solution to this problem on intra-religious outlook basis will largely contribute to the issue of essential or sufficient knowledge in religious issues, which is, in turn, an epistemological issue being looked at from an extra-religions angle. Thus we will first pay a glance at the views prevailing in this regard and then we will assess their arguments.