جلوه‌اي از رويارويي شهود و خرد

Examples of Confrontation between Intuition and Reason

بي‌ترديد پرسش منسوب به ابوسعيد‌بن‌ابي‌الخير درباره دوْري بودن شكل نخست قياس، نامفيدي، انتاج غيربديهي و بطلان آن‌ـ كه بالتبع بطلان ديگر شكل‌هاي قياس را هم در پي داردـ و نيز پاسخ منسوب به ابن‌سينا، كاوش‌هاي علمي شاياني را مي‌طلبد. گرچه سخن درباره محتواي اين گفت‌وگوي علمي، سرانجام به ستيزه شهپر شهود و عقال خرد مي‌انجامد، ولي درباره اين خرده‌گيري‌ـ به صورت خاص‌ـ باور يكساني وجود ندارد. پاره‌اي، از اساس داستان را افسانه‌اي مي‌دانند و برخي ديگر، آن را برخوردار از واقعيت دانسته‌اند. اينان نيز با يكديگر اختلاف دارند؛ گروهي اين پرسش و پاسخ علمي را نوشتاري مي‌دانند و برخي افزون بر آن، ديداري بودن داستان را هم به ميان كشيده‌اند. به هر روي، وجود اين گفته‌هاي كم و بيش ناسازگار، فضاي آسمان پيراموني اين رخداد را در هاله‌اي از ابهام فرو برده است. در اين مقاله كوشيده‌ايم به اندازه توان علمي، در بازشناسي حقيقت اين ماجرا سهمي ايفا كنيم.

No doubt the question attributed to Abu Saʹid Abu al-Khair in regard with the circularity of the first form of Aristotelian syllogism, its uselessness, its ambiguity and its falsity – which naturally results in the falsity of other forms of syllogisms- and the answer given by Avicenna to this question needs extensive scientific explorations. Although to talk about the content of this dialogue ends in controversy between intuition and reason, there is no single opinion about the question raised by Abu Saʹid. Some reject the story as fiction while others accept it as a fact. The latter is also of different views: some assume the dialogue to be in a written form while others think it was the output of a physical meeting. Anyway, the controversy over the occurrence of this dialogue has put the dialogue into some sort of ambiguity. The paper tries to play a role in throwing light upon the reality of this story.