كاوش‏هايي در باب فلسفه‏ي تربيت ديني از ديدگاه اسلام

Investigations on the philosophy of religious education from Islamʹʹs viewpoint

مجموعه رويكردها به فلسفه تربيت ديني در چهار طبقه جاي مي‏گيرد: «فلسفه تربيت ديني بالمعني الاعم» كه شامل همه اديان، اعم از حق و باطل است؛ «فلسفه تربيت ديني بالمعني العام» كه فقط شامل اديان حقه توحيدي است؛ «فلسفه تربيت ديني بالمعني الخاص» كه به تعاليم اسلامي‏محدود مي‏شود؛ و «فلسفه تربيت ديني بالمعني الاخص» كه به سه حوزه تربيت اعتقادي، اخلاقي، و عملي اسلام اختصاص دارد و از ورود به ديگر حوزه‏هاي تعليم و تربيت اسلامي‏مي‏پرهيزد. اين نوشتار، كه بر مبناي رويكرد چهارم سامان يافته، فلسفه تربيت ديني از ديدگاه اسلام را به مثابه «يكي از علوم فلسفي اسلامي‏كه با روش استدلالي- استنادي به تبيين و تحليل مفهوم‏ها و گزاره‏هاي تربيت ديني از ديدگاه قرآن و سنت معصومان (ع) مي‏پردازد» تلقي و تعريف نموده است. افزون بر اين، پس از معرفي مبادي تصوري بحث، مشخصاً سه موضوع «مباني»، «اصول»، و «اهداف» تربيت ديني از ديدگاه اسلام-كه به اعتقاد ما هر سه به سامانه معرفتي «فلسفه تربيت ديني» مربوط مي‏شوند- به بحث گذاشته شده اند. در قلمرو مباني، از ميان مباني سه‏گانه و معروف مندرج در منابع فلسفه تعليم و تربيت غرب، يعني معرفت شناسي، وجودشناسي، و ارزش‏شناسي، شماري از مهم‏ترين انديشه‏ها‏ي زيرساختي معرفت شناختي و وجودشناختي، از متون و نصوص اسلامي، با تاكيد بر قرآن كريم، استخراج و عرضه شده‏اند. مباني معرفت شناختي تربيت ديني از ديدگاه اسلام عبارت‏اند از: «امكان پذيري معرفت لازم براي تربيت ديني»، «برخورداري آدمي‏از ابزارهاي سه گانه معرفتي حس، عقل و تزكيه نفس»، «مرتبت مندي معرفت لازم براي تربيت ديني»، و «مطابقت با واقع، به عنوان مناط نهايي صدق معرفت لازم براي تربيت ديني». مباني وجودشناختي تربيت ديني از ديدگاه اسلام عبارت‏اند از: «مبدامندي هستي»، «مقصدمندي هستي»، «مرتبت مندي هستي» و «وحدت حقيقي اجزاي هستي». اصول تربيت ديني مبتني بر مباني معرفت شناختي نام برده بدين قرارند: «اغتنام در معرفت»، «تفعيل در معرفت»، «تخصص در معرفت»، «تشكيك در معرفت»، «تركيب در معرفت»، «گزينش واقع بينانه» و «ارزيابي واقع بينانه». اصول تربيت ديني مبتني بر مباني وجودشناختي فوق الذكر بدين شرح‏اند: «مبداشناسي»، «مقصدشناسي»، «مبداباوري»، «مقصدباوري»، «مرتبت مندي مراحل، مباني، اصول، اهداف، مواد، و روش‏هاي تربيت ديني»، «وحدت معرفتي»، و «توحيد معرفتي». و سرانجام، اهداف تربيت ديني از ديدگاه اسلام در دو بخش هدف غايي «وصول به مقام قرب مطلق الاهي» و اهداف واسطي «يقين»، «تقوا»، «ايمان» و «اسلام» معرفي گرديدند.

ll approaches about the philosophy of religious education are placed in four categories: "philosophy of religious education its more general meaning, philosophy of religious education in its general meaning; philosophy of religious education in its particular meaning, and philosophy of religious education in its more particular meaning." In this paper which is organized on the fourth approach, philosophy of religious education from the view point of Islam was defined as "one of the Islamic philosophical sciences which explains and analyses the concepts and propositions of religious education from the viewpoint of the Quran and innocents tradition by documental-argumental method. Epistemological foundations of religious education from the Islam viewpoint are: "possibility of necessary knowledge for religious education", "three cognitive instruments of sensation, reason, and spirit refining", "guardedness of necessary knowledge for religious education", and "correspondence to reality as the final criterion of correctness of necessary knowledge education." Ontological foundations of religious education from the Islamʹs viewpoint are: "having origin of existence", "having goal of existence", "guardedness of existence", "true unity of existences components". Principles of religious education on the basis of mentioned above epistemological foundations are "to make the most of knowledge", "activity in knowledge", "expertise in knowledge", "combination in knowledge" ,"real selection" and "real evaluation". Principles of religious education on the basis of mentioned above on to logical foundations are: "cognition of origin", "cognition of goal", and "believing in origin ""believing in goal," gradedness of stages, foundations, Principles, objectives, materials, and methods of religious education". And finally, objectives of religious education from the Islamʹs viewpoint were introduced in two parts: "arrival to divine absolute nearness", and "certainty", "virtue", "fait", and "Islam".