تاويل طولي و مباني آن از نگاه سيد حيدر آملي

Longitudinal Interpretation and Its Bases from the Viewpoint of Sayyid Hiydar Āmuli

تاويل در لغت به معناي بازگشت به اصل، و در اصطلاح اهل معرفت به معناي بازگشت ظاهر به باطن است. يكي از انواع تاويل عرفاني، تاويل طولي است. تاويل طولي گذر از ظاهر و رسيدن به عمق و ژرفاي كلام است. فرآيند تاويل طولي عرفاني به دو روش انجام مي‌شود: 1. روش فني و عمومي؛ 2. روش الهامي و تخصصي. علامه سيدحيدر آملي از عارفان شيعي قرن هشتم هجري است كه مباني و اصول تاويل عرفاني را بيان كرده است. يكي از مباني مهم تاويل عرفاني، چندبطني بودن سه كتاب قرآني، آفاقي و انفسي و هم‌خواني لايه‌هاي باطني اين سه كتاب با يكديگر است. اگرچه تعريف سيدحيدر آملي از تاويل، بر اساس روش دوم است ولي ايشان با هر دو روش بالا به تاويل متون شريعت ـ به ويژه قرآن ـ پرداخته است؛ هرچند وي در شرح متون ديني از انواع ديگر تاويل، مانند تاويل «علم الحروفي» نيز بهره برده است. از ديگر مباني مهم تاويل طولي كه علامه سيدحيدر، آشكارا به آن تصريح نكرده اما در تاويل‌هاي خود از آن بهره جسته است، حقيقت و روح معنا و وضع الفاظ براي ارواح معاني مي‌باشد. به نظر اهل معرفت، به ويژه علامه سيدحيدر، تاويل عرفاني مكمل و مهيمن بر تفسير و عهده‌دار كشف اسرار و معارف تودرتوي قرآن و شريعت است. همانگونه كه تفسير قرآن براي برداشتن حجاب از ظاهر آن واجب است، تاويل قرآن نيز به منظور رسيدن به باطن آن واجب مي‌باشد. شرط دستيابي به تفسير ظاهري، يادگيري علوم رسمي و شرط علم به تاويل، پاكي باطني است كه با پرهيزكاري ممكن مي‌شود. عالمان علوم ظاهري عهده‌دار كشف حجاب از ظاهر قرآن، و اهل معرفت و عالمان علوم باطني، عهده‌دار كشف حجاب از باطن قرآن هستند و اين دو گروه يار و پشتيبان يكديگرند.

Literally, Ta’wil (interpretation or allegorical explanation) means returning to one’s origin. As a technical jargon used by people of knowledge it means referring the outer meaning of something to its inner meaning. Longitudinal interpretation is one of mystical interpretations. In longitudinal interpretation one leaves behind the outer meaning of something in order to reach its inner most meaning. This process takes place in two ways: 1) technical and general and 2) inspirational and specialized. All?ma Sayyid Hiydar ?muli, a Shiti mystic in the 8th century A.H., has elaborated on the principles and bases of mystical interpretation. One of the important principles of mystical interpretation is that the three Qur’?nic books, being extrovertive and introvertive, and multi-layered. The inner layers of these three books are quite in harmony with each other. Though Sayyid Hiydar ?muli’s definition of interpretation is based on the second methodology, he has used both methodologies in interpreting texts in the Divine Law, particularly the Holy Qur’?n. He has also used another methodology called ‘ilm al-Hurufi’ (knowledge of letters) in interpreting religious texts. Believing in the ‘essence and truth of meaning’ and designating it is another important methodology of longitudinal interpretation he uses though he makes no mention in this regard. According to men of knowledge, particularly Sayyid Hiydar, mystical interpretation is complementary to the (ordinary) interpretation and is thought to be responsible for disclosing the mysteries and inner meanings of Qur’?nic sciences. Just as it is necessary to interpret the Holy Qur’?n in order to unveil its meaning, it is necessary to interpret or explain it allegorically in order to reach its inner dimension. To gain access to the outer meaning of the Holy Qur’?n one needs to learn ordinary sciences whereas in order to get access to ta’wil (interpretation or allegorical explanation) one needs to attain inner purity that can be achieved through pious acts. The scholars of exoteric sciences are responsible for unveiling the outer meaning of the Holy Qur’?n whereas the mystics and scholars of inner sciences are obliged to unveil the inner meaning of the Holy Qur’?n. These two groups support each other.