از لاكان تا مولانا (نگاهي لاكاني به سير رشد رواني سوژه در آراي مولانا)

From Lacan to Maulanā (The Psychological Growth of the Subject

در ديدگاه پساساختارگرانه لاكان، سوژه پس از عبور از «سطح خيالي»، به «ساحت نمادين» قدم مي‌گذارد و آنجاست كه توهّم‌هاي كودكانه فرو مي‌ريزد و فرد دچار فقدان مي‌شود. كودك پيوسته ميل دارد به عالم كودكانه سطح خيالي رجعت كند و مي‌كوشد با «اُبژه‌هاي ديگريِ كوچك» به آن عالم يگانگي و اتّحاد تقرّب جويد. امّا از آنجا كه در ساحت نمادين، زبان بر انسان مسلّط است و گريز از آن امكان‌پذير نيست، چنين تقرّبي فقط تقرّبي نسبي و گذراست. آراي مولانا جلال‌الدّين محمّد بلخي درباره سير رشد روان انسان را نيز مي‌توان از گذرگاه اين نظريه مورد توجّه قرار داد. از ديدگاه مولانا، روح- كه از سرچشمه و مبدا اصلي خود جدا شده است- پس ازعبور از سطح خيالي، به اين جهان (ساحت نمادين) قدم گذاشته است و پس از آنكه مدّتي در اين جهانْ سرگرم تعلّقات دنيوي و گرفتار «زبان» مي‌شود، درمي‌يابد كه از اصل خود دور شده است (مهم‌ترين وجه تشابه نظر لاكان و مولانا نيز در همين تسلّط زبان بر انسان است). درنتيجه، مي‌كوشد به مبدا نخستين خود تقرّب جويد و با اُبژه‌هاي ديگريِ كوچكي چون پيران و مظاهر الله، و دل و سماع عارفانه- كه هركدام نشاني از عالم مبدا او هستند- به اصل خويش نزديك شود. در اين جستار، نگارندگان برآنند تا ابتدا سير رشد رواني را از ديدگاه لاكان توضيح دهند، سپس اين نظريات را در آراي مولانا بررسي كنند.

Lacan, from his post-structural standpoint, states that the ‘subject’ steps into the “symbolic level” after passing through the “fantastic level”. It is the phase when the child’s illusion is broken down and consequently the child suffers from the sensation of loss. Children consistently desire to return to the world of childhood in the fantastic level and try to keep alive its remembrance by its attribution to small objects. Maulan?’s beliefs about the growth of the human’s soul may be discussed from Lacan’s theoretical viewpoint. Maulan? declares that when the soul is separated from its original source, by passing through the fantastic level, steps into the world of the symbolic level. Initially, it entertains itself with the worldly belongings and language, while, later, it perceives how far is from its origin. As a result, it tries to approach its origin by means of the small objects and the signs of the primary world such as the saints, the manifestation of God, the heart and mystical dance. Therefore, by this inquiry I intend firstly to provide a brief explanation of Lacan’s psychological development and then to consider Maulan?’s point of view in this regard.