جستاري در ادبيات عرفاني محقق اردبيلي با نگاهي به كتاب رياض العارفين

A study in Mohaghegh Ardabiliʹʹs Mystic literary with a survey on Riaz Al-Ārefin Book

در روزگار صفوي، علماي مذهبي ـ به عنوان نايبين امام عصر ـ قدرت و نفوذي فوق عادت يافتند. در ميان آنان افرادي، همراه با حكيمان كه به طور عادت تاليفاتي در برخي از دانشهاي شرعي نيز داشتند، به عرفان گراييدند. در همين دوران، سابقه تاريخي شهر كاشان در مذهب شيعه، باعث توجه خاصّ دولتمردان صفوي به اين شهر گرديد؛ مجامع علمي و ادبي در آن رواج تام يافت و گويندگان و شاعران را از اطراف مملكت به سوي خود كشاند. با گسترش مذهب شيعه در قرن نهم، بر تعداد سلسله هاي صوفيان شيعه مذهب نيز افزود شد. سلسله صوفيه صفويه و سلسله نعمت اللهيه و فرقه نور بخشيه در قرن نهم از اسباب موثر نشر تشيّع بوده اند. مقاله حاضر در راستاي تبيين و معرفي گوشه‌اي از ادبيات عرفاني عهد صفوي در حوزه كاشان به بررسي ادبيات عرفاني ميرزا محمد بن سلطان محمد اردبيلي ـ معروف و متخلص به محقّق ـ عالم و عارف شيعي سده يازدهم هجري به شيوه توصيفي، تحليلي و ابزار كتابخانه‌اي پرداخته است. وي شاگرد قاضي اسد قُهپايي و منسوب به فرقه نور بخشيه است. به گواهي آثارش، چهره ديني و مذهبي وي بر ديگر چهره هاي او برتري دارد و غلبه فكري اش، بر شريعت، حفظ و رعايت احكام آن است؛ با اين حال، در اثناي ايراد مباحث صرف ديني، از ذكر مبادي و آداب صوفي گري غفلت نمي ورزد. تصوف او به ندرت به ذوق مي گرايد و رباعياتي تقريباً حال انگيز مي سرايد. مولف گاه براي اثبات آرا خود به اصطلاحات فلسفي متوسل مي شود وليكن روش فلسفي خاصّي ندارد.

In safavi era، religious scientists – as deputies of expected Imam – got supernatural power and influence. They with sages that habitually had also Compilations on some lawful science، had tendency whit mysticism. At the same era، historical antecedent of Kashan in Shiite religion، was Caused special attention of Safavid governors to this city: Scientific and Literary societies promoted and attracted speakers and poets from around of country. By promoting Shiite in ninth century، the number of Sufis dynasty were being added. Sufi safavied and Nematollahieh dynasty and Noorbakhshieh sect were been effective factors of Shiite promotion. This essay is for introduction of thoughts and works Mohammad Ibn i Soltan Mohammad Aradabili – Known and pen name to Mohaghegh Shiite scientist and mystic of A.H eleventh century. He is follower Ghazi Asad Ghohpaee and attributed to Noorbakhshieh sect. By witness of his works، his religious face has priority than other faces and his thought domination is on divine law and maintenance and observance of rules: However، meanwhile expressing pure religious debates، he doesn’t neglect mentioning principles and rules of Sufism. His Sufism rarely has a tendency with taste and composes quatrain almost attractive. Compiler، Sometime، resort to philosophical terms for proving his opinions but there isn’t special philosophical method.