دگرگون‌پذيريِ گاه‌شماره دست‌نبشته‌ها

Changeability in the Dates of Manuscripts

هدف: در انجامه هر دست‌نبشته، گاه‌شماره‌اي وجود دارد كه گوياي زمان نگارش آن دست‌نبشته است. برخي از اين گاه‌شماره‌ها بنا به دلايلي به گاه‌شماره ديگر دگرگون مي‌شوند، هدف از اين مقاله شناساندن اين ويژگي‌ دگرگون‌پذيري در گاه‌شماره دست‌نبشته‌هاست. روش: پژوهش از نوع كتابخانه‌اي است كه به بررسي موردي و توصيف زواياي گوناگون دگرگون‌پذيري در يك گاه‌شماره پرداخته مي‌شود و در برخي موارد نيز استناد به نمونه‌هاي شناخته شده، مي‌شود. يافته‌ها: يافته‌ها نشان مي‌دهند برخي از گاه‌شماره‌ها اين ويژگي را دارند كه: يا با اندك دستبردي؛ يا بر اثر گذر زمان و پريشاني دست‌نبشته؛ و يا شيوه نگارشِ كاتب، به گاه‌شماره ديگر دگرگون مي‌شوند و اين مساله كارِ فهرست‌نگاران، كتابداران و مصححين را مشكل مي‌كند و خواندن آنان به برداشتي نادرست از گاه‌شماره مي‌انجامد. دگرگون‌پذيري يك گاه‌شماره در سه دوره زماني پيش‌ مي‌آيد: 1. هنگام نگارش از سوي كاتب؛ 2. پس از كاتب؛ 3. در هنگام فهرست‌نگاري و يا تصحيح دست‌نبشته. دگرگون‌پذيري هم در گاه‌شماره‌هاي عددي و هم حروفي ديده مي‌شود. برخي از گاه‌شماره‌هاي دگرگون‌پذير از اين قراراند: سته، سبعه، تسعه، و نيز نشانه جمع «يْنْ» عربي، سييم(=30) و سيم (=3) و گاه‌شماره‌هاي كوتاه نويسي شده بعد از سال هزار هجري و يا حذف برخي نقطه‌ها همانند دگرگوني ششصد به سيصد.

Objective: In the colophon of every manuscript there is a date which indicates of the time when it has been written. Sometimes these colophon dates change into another date through a slight manipulation. Sometimes some dates have the potential of changing into another date, either because of passage of time or due to the scribe’s method of writing. This issue creates a problem for cataloguers, librarians and editors, consequently their readings lead to an erroneous understanding of the date. Therefore, it’s essential to gain knowledge about various dimensions of dates of such potential, because it helps us gain knowledge about the correct dates and also in chronological categorization of manuscripts. The present paper investigates the nature of such changeability and means to identify them. Methodology: A literature survey method was used. Findings: Due to a host of reasons such as minor alteration, passage of time or illegibility of handwriting or even the style of writing the date changes to another date. This occurs either at the time of writing, after the writing or even during listing or proof reading.