بازيابي ساختار فضايي و شكلِ باغ فردوس شميران

Retrieving the Spatial Structure and Form of Bagh-i Ferdows in Shemiran

در دوره قاجار، هم به‌واسطه علايق و خصوصيات قومي و هم به‌دليل سنت‌هاي تداوم‌يافته دربار، باغ?سازي مورد توجه فراواني واقع شد. در تهران كه در آن زمان پايتخت و محل حضور شاه، درباريان و شاهزادگان بود، باغ‌هاي پرشماري ساخته شد. باغ فردوس ازجمله اين باغ?ها بود كه پس از ورود محمدشاه‌قاجار به تهران، توسط يكي از درباريان درنزديكي قلعه محمديه‌ پي?ريزي شد. اين باغ ساليان بسياري مورد توجه بود و خاندان معيرالممالك‌ و مالكان ديگر باغ در تكميل و بهسازي آن مي?كوشيدند. اكنون از باغ جز عمارتي كه توسط دوست‌عليخان معيرالممالك در آن ساخته شده و درحال?حاضر به موزه ‌سينما اختصاص يافته و قسمتي از باغ اطراف اين عمارت‌ چيزي باقي نمانده است. اگرچه بخش?هاي گسترده?اي از باغ منفك شده و تغيير كاربري يافته ‌است، به‌نظر مي?رسد بنا به مجموعه اسناد و مدارك باقي?مانده مي?توان ساختار اصلي باغ و شكل آن را بازيابي كرد. در اين مقاله تلاش مي?شود با مطالعه متون و اسناد تاريخي و بررسي وضعيت باقي‌مانده باغ و بافت شهري پيرامون آن، محدوده باغ و ساختارهاي درون آن بازشناسي شود. كنار هم قرارگيري اطلاعات توصيفي و تصويري به‌دست‌آمده و انطباق آنها بر وضعيت موجود شهري، خطوطي از چهره اصلي باغ فردوس را نشان مي‌دهد. بهره‌گرفتن از خطوط باقي?مانده در بافت موجود و حذف برخي عناصر متاخر براي نيل به نتيجه ضروري بوده است. نتيجه يافتن‌ اطلاعات و قراردادن آنها در نقشه امروزي نمايش ساختار فضايي باغ است، شكل مركب آن را آشكار مي‌سازد و تاحدودي سير تغيير و تحولات آن را گوشزد مي‌كند. اين نتايج نشان مي?دهد كه باغ فردوس به‌مرور در پهنه?اي‌ وسيع درمحدوده شميرانات و درقالب سه بخش باغ اصلي، باغ اندروني و باغ قلمستان شكل گرفته‌ است. باغ اصلي ساختارهاي متنوعي داشته كه يا هم‌چون عمارتِ باقي‌مانده تغييرات وسيعي كرده يا مانند سردر شمالي به‌كلي تخريب شده است. نحوه عبور خيابان پهلوي (وليعصر) از درون عرصه باغ و تبديل فضاي باغ به يك بافت شهري از ديگر نتايج طرح است.

The town planning activities of Shah Abbas I are at the top of civil activities in the late Islamic era in Iran. The construction of Isfahan-Farh A’bad Saari is one of these activities. The midway royal residences are among the important buildings in this road. The king (Shah A’bbas I) ordered to construct these royal residences and he and other kings of this reign stayed in these royal residences when they were on trip to northern regions. By studying and locating these royal residences, this question is raised that why some of these buildings developed whereas the other ones were abandoned and destroyed in late Safavid period. In this article, after introducing three royal residences in the northern regions of Isfahan, the architectural structure of them is studied, and the reason behind their development and destruction is discussed. To reach such an aim, the Archaeo-Ecology approach is used.