توزيع ژيوشيميايي و ميزان آلودگي فلزات سنگين (سرب، روي، نيكل، كروم و آرسنيك) در رسوبات رودخانه ي كر (جنوب مرودشت)

Geochemical distribution and pollution rate of heavy metals (Pb, Zn, Ni, Cr & As) in Kor river sediments (south of Marvdasht)

در اين تحقيق محدوده ي مورد مطالعه قسمتي از رودخانه ي كر مي باشد كه در استان فارس، جنوب شهر مرودشت و در 50 كيلومتري شمال شهر شيراز واقع شده است. به دليل قرارگيري مجتمع پتروشيمي شيراز، كارخانه‌ها و مراكز صنعتي شهر مرودشت در اطراف رودخانه ي كر، بررسي اثرات مخرب زيست محيطي عناصر سنگين بر اين رودخانه بسيار حايز اهميت است. به منظور بررسي چگونگي توزيع، روند تحرّك و منشا عناصر بالقوّه ي سمّي رودخانه كر، نمونه برداري از 9 ايستگاه در طول اين رودخانه انجام شد. اجزاي رسوبي دانه‌ريز (ذرات كوچك تر از 63 ميكرون) توسط دستگاه آي ‌سي‌ پي ‌اُاي ‌اس (ICP-OES) تجزيه شيميايي شدند. مقايسه ي نتايج حاصل از تجزيه نمونه‌ها با مقادير زمينه و استانداردهاي معتبر جهاني، بيانگر غلظت بالاي فلزات Pb, Zn, Ni, Cr, As در تعدادي از ايستگاه هاي مورد مطالعه است. جهت برآورد شدّت آلودگي و همچنين تفكيك اثر عوامل انساني (آنتروپوژنيك) از عوامل طبيعي (ژيوژنيك) در منطقه، از شاخص زمين انباشت (Index of Geoaccumulation, Igeo)، شاخص آلودگي (Pollutant Index, PI)، ضريب غني شدگي (Enrichment Factor, EF)و درصد عوامل انسان زاد (Anthropogenic, An) استفاده شد. ضرايب همبستگي به دست آمده بين عناصر آلاينده نشان داد كه عناصر آرسنيك، سرب و روي با يكديگر همبستگي مثبت و بالايي دارند كه ناشي از منشا يكسان، آزاد سازي و رسوب مشابه اين عناصر تحت شرايط سطحي در طول مسير رودخانه است. بر اساس اين پژوهش، بيش ترين غلظت عناصر آلاينده در رودخانه ي كر، در مجاورت شهر مرودشت و مجتمع پتروشيمي، ناشي از ورود پساب هاي فاضلاب شهري و صنعتي به رودخانه مي باشد.

The area studied in this research is a part of the River Kor in Fars province and the area is located Southern Marvdasht and 50 Km north of Shiraz city. Since the Shiraz petrochemical plant, factories and industrial centers of Marvdasht City are based around the Kor River, environmentally destructive effects of heavy metals on the Kor River are very important. To investigate the distribution and mobility of potentially toxic elements and the origin of these in the Kor River, samples were collected at 9 stations along the river from the fine grain sediment (particles smaller than 63 microns) and were analyzed by ICP-OES method. Comparison of samples analysis with background and world standards indicated high concentration of As, Pb, Zn, Ni and Cr in some sampling stations. To estimate the intensity of pollution in the area, index of geoaccumulation (Igeo), enrichment factor (EF), pollution index (PI) and anthropogenic factor (An) are used. Correlation coefficients obtained between pollutant elements show that the elements arsenic, lead and zinc have high correlation with each other due to the same origin, release and deposition of these elements under the surface conditions along the river. This study shows that the highest concentrations of pollutants in the river of Kor are around the Shiraz petrochemical plant, Marvdasht industrial factories and urban waste water effluent entering to the river. Key words: Anthropogenic, index of geoaccumulation, pollution index, enrichment factor.