انسان اقتصادي از ديدگاه قرآن

Quranic View of the Economic Man

مقصود از انسان اقتصادي، ابعادي از رفتارها و روحيات انسان است كه در حيطه مطالعه اقتصاددان قرار دارد. از آنجا كه خاستگاه اين بحث، اقتصاد سرمايه‌داري است، بررسي آن در پرتو آموزه‌هاي اسلامي اهميت مي‌يابد. در نگاه مكتب سرمايه‌داري، انسان اقتصادي «حداكثركننده منفعت شخصي» تعريف مي‌شود. نفع شخصي به سود مادي و اين‌جهاني منحصر مي‌گردد و پي‌جويي آن در كنار عقلانيت ابزاري، ويژگيهاي مهم آن به شمار مي‌رود. اين تعريف و ويژگيها، مبتني بر مباني جهان‌بيني غرب از جمله اصول دييسم، ناتوراليسم، فردگرايي و فايده‌گرايي است. از ديدگاه قرآن، ويژگيها و تعريف يادشده، در حقيقت «انسان اقتصادي مطرود» را شكل مي‌دهد. بحرانهاي اجتماعي و اقتصادي سده‌هاي نوزده و بيست و ادامه آنها در آغاز هزاره سوم نيز، گواه روشني بر ناكارآمدي انسان اقتصادي مورد تاييد نظام سرمايه‌داري است. آنچه در اين نوشتار مي‌آيد، بازخواني و نقد اختصارگونه انسان اقتصادي غرب و مباني آن و سپس بيان تعريف و ويژگيهاي انسان اقتصادي مطلوب از ديدگاه قرآن است.

Economic man here means those aspects of human behaviors and his spiritualities about which economists study. Since the origin of this debate is capitalist economy, its studding in the light of Islamic teachings must be important. In capitalist economic thought, economic man is defined as who “maximizing self-interest”, self-interest confined to the material and sublunary interest and its seeking beside instrumental rationality are regarded as is one of its important characteristics. These definition and characteristics are based on the foundations of the west worldview, including, principles of dualism, naturalism, individualism and utilitarianism. In the Quran, the features and mentioned definition form really the “despicable economic man”. Economic and social crisis of the nineteenth and twentieth centuries and their continuation in the third millennium is also a clear evidence for the economic inefficiency of economic man of capital system. This paper reviews and criticizes briefly the west economic man and its foundations and then expresses the definition and the characteristics of the desirable economic man in view of the Quran.