فارابي، علم حِيَل و فلسفه فناوري

Farabi, Ilm-al-Hiyal and Philosophy of Technology

پرسش اساسي اين مقاله آن است كه آيا در تمدن ايران و اسلام مفهوم فناوري و يا چيزي شبيه به آن مطرح بوده است يا خير؟ پاسخ اين تحقيق مثبت است و فرضيه نگارنده بر آن است كه فارابي براي اولين بار مفهوم فناوري را به صورت علمي مطرح كرده و پيرامون آن نظريه‌پردازي كرده است. در اين مقاله تعاريف فناوري مطرح و سپس از رابطه علم و فناوري سخن خواهد رفت و آنگاه به شرح بيان فارابي از علم حيل و نتايج حاصل از آن پرداخته مي‌شود. همچنين بر اين نكته تاكيد مي‌شود كه با توجه به تعريف و توصيف فارابي از علم حيل، نزديك‌ترين معادل جديدِ اين مفهوم، فناوري است. در پايان به مفهوم علل اربعه در اجسام مصنوعي توجه مي‌شود كه بخشي از فلسفه فناوري جديد است. برخلاف ادبيات جديد فناوري كه هايدگر را نخستين فردي مي‌داند كه علل اربعه ارسطويي را در مفهوم فناوري به كار گرفت، نشان داده شده است كه فارابي قرن‌ها پيش از علل اربعه در اجسام مصنوعي سخن گفته است.

The foundamental question of this paper is whether in the Iranian and Islamic civilization has the concept of technology been raised and discussed or not? The response of this research is positive and it is shown that Farabi has introduced a deep argument about technology for the first time. In this paper, the definitions of technology are given and the relationship of science and technology is introduced. Then Farabi’s expressions about #Ilm-al-0iyaland its results are describedAt the end, attention is given to the concept of four causes in artificial bodies which is part of philosophy of technology. Unlike new literature which considers Heidegger as the first thinker who used the concept of Aristotelian four causes in artificial bodies, it is shown that Farabihas spoken about four causes in artificial bodies many centuries ago.