دسترسي عمومي به اطلاعات اختراع در ايران؛ چرايي و چگونگي

Public Availability of Patent Information in Iran; Why and How

نظام ثبت اختراع در سطح ملي داراي كاركردها و اهداف گوناگوني است كه تشويق افشاي اطلاعات اختراعات ثبت شده براي عموم مردم جامعه از جمله آنهاست. در تمامي كشورهاي پيشرو در زمينه علم و فناوري، اطلاعات اختراعات با فاصله زماني مشخصي از زمان درخواست ثبت، فارغ از اين‌كه با ثبت آن موافقت شود يا خير، در اختيار عموم مردم قرار مي‌گيرد. بنابراين بايد پرسيد كه چرا دسترسي عمومي به اطلاعات نهفته در دل اختراعات ثبت شده در سطح ملي امري مطلوب است؟ جامعه چگونه از اين اطلاعات بهره‌مند مي‌شود؟ در اين مقاله چرايي لزوم افشاي اختراعات ثبت شده به عنوان يكي از كاركردهاي اصلي نظام ثبت اختراع مورد كاوش قرار مي‌گيرد. در ادامه چگونگي افشاي اختراعات در ايران بر اساس قانون و همچنين در عمل بررسي و تحليل مي‌شود. اين مقاله با ارايه نتايج يك پژوهش انجام شده در اين زمينه نشان مي‌دهد كه اگر چه در طراحي نظام ثبت اختراعات ايران و تدوين قانون مربوطه، تشويق افشاي اطلاعات اختراع مورد توجه بوده است اما اين كاركرد مهم در ايران در مقايسه با آنچه كه بر پايه استانداردها و معاهدات پذيرفته‌شده بين‌المللي انجام مي‌شود تفاوت‌هاي چشمگيري دارد. اين پژوهش بيان مي‌دارد كه در صورت بهبود ندادن كاركرد افشاي اختراعات در ايران، پايه‌هاي نظام ثبت اختراع ملي همچنان متزلزل مي ماند و اين نظام جايگاه شايسته خود را در راه پيشرفت علم و فناوري كشور پيدا نمي‌كند.

The patent system at national level fulfills several functions and objectives, among which encouraging public disclosure of filed patent applications is an important one. In all technologically advanced countries, patent applications are publicly disclosed after 18 month from the filing date, regardless of whether a patent has been or will be granted. Therefore, one needs to ask why disclosing information contained in patent applications is important at national level. How the society benefits from it? In this paper, we examine patent disclosure as a primary function of patent system. Then we investigate both de jure and de facto patent disclosure in Iran. Based on a recent research in the field, we argue that although Iranian legislators have consciously promoted patent disclosure, the practice is well outside international accepted norms and standards. We finally argue that in absence of corrective measures, the Iranian patent system continued to be ineffective and fails to play its due role in the countryʹs science and technology development.