بازتاب قواعد اخلاقي در قوانين راجع به كسب و كار در حقوق اسلام و ايران

Reflection of Rules of Ethics on the Iranian and Islamic Law of Commerce

امروزه تدوين قواعد اخلاقي براي حرفه‌هاي مختلف به يك ضرورت اجتناب‌ناپذير در سراسر دنيا تبديل شده و اين نكته كاملاً پذيرفته شده است كه بدون وجود قواعد اخلاقي نمي‌توان به كاركرد درست قواعد صرفاً حرفه‌اي و صنفي در رشته‌ها و حرفه‌هاي مختلف اميدوار بود. در حوزه تجارت و كسب و كار نيز چنين نيازي از سال‌ها پيش احساس شده و تبديل به يكي از دغدغه‌هاي مهم در محيط‌هاي دانشگاهي و بازرگاني جهان و حتي نهادهاي بين‌المللي شده است، به طوري كه دانشگاه‌هاي مهم دنيا شروع به ارايه دوره‌هايي در زمينه اخلاق تجارت نموده‌اند و شركت‌هاي عمده و بزرگ نيز نسبت به تدوين منشورهاي اخلاقي، كه فعاليت‌هاي تجاري آن‌ها بايد در چارچوب آن منشورهاي اخلاقي انجام شود، اقدام كرده و نهادهاي بين‌المللي نيز پيمان‌هايي را براي پيوستن شركت‌هاي تجاري به آن‌ها تدارك ديده‌اند. بدين ترتيب، شايد دور نباشد زماني كه داشتن كدها و مقررات اخلاقي همان قدر براي باقي ماندن يك شركت و فعال تجاري در حوزه رقابت‌هاي جهاني اجتناب‌ناپذير باشد كه برخوردار بودن از اصول فني و حرفه‌اي و قيمت‌هاي رقابتي براي نيل به چنين هدفي ضروري است. خوشبختانه قواعد اخلاقي هم در آموزه‌هاي فقهي راجع به كسب و كار بازتاب قابل توجهي داشته و براي آن‌ها ضمانت اجراهاي مذهبي و حتي حقوقي پيش‌بيني شده است و هم در گذشته نه چندان دور مورد عمل فعالان اقتصادي در بازارهاي سنتي كشورمان بوده است. در اين مقاله، ضمن بررسي تفصيلي و مصداقي چگونگي انعكاس قواعد اخلاقي در قوانين راجع به تجارت و كسب و كار در حقوق اسلام و ايران، و اشاره تطبيقي به قوانين برخي از كشورهاي ديگر در اين زمينه، اجرايي كردن اين آموزه‌ها از سوي دولت و نهادهاي صنفي در راستاي اخلاقي‌تر كردن تجارت و حفظ زمينه رقابت در اقتصاد جهاني توصيه شده است.

There are many professions with codes of ethics, the violation of which may be followed by certain sanctions. Examples include lawyers, judges, accountants, doctors and bankers. In the field of business and commerce also, particularly in this age of globalization, a need has long been felt to have codes of business ethics. This concern has led universities to have various courses on this subject and large companies to have codes of ethics applicable to their activities and even international entities to have global pacts on this subject. By the lapse of time, the importance of these codes has increased. So, one can say that, in the near future, companies without a proper code of ethics will lose the market to their competitors in the same way that a company without technical and professional capabilities will do so. Fortunately, rules of ethics have well been reflected in the contents of the Islamic law of commerce, and were used to be observed by merchants in the traditional markets of Iran. In this article, reflection of rules of ethics on the Islamic law of commerce has been discussed by giving various examples and making comparisons to the laws of Iran and certain other countries. The conclusion made is that such teachings should be put into practice by the government, N. G. O.’s, chambers of commerce, trade unions, etc. to make sure that a more ethical approach to commerce and business is adopted and, thus, a more active role is played in the global trade in the age of globalization.