بررسي ساخت اكولوژيكي شهر مشهد

The investigation of urban ecological structure of Mashhad

نظريه‌ي اكولوژي شهري، نظريه‌اي براي تبيين ساختار فضايي شهر است كه روابط متقابل گروه‌هاي انساني را در محيط‌هاي مختلف شهر و چگونگي جدايي گزيني‌هاي جمعيت شهر و ساخت فضاهاي مورد استفاده آن‌ها را بررسي و تحليل مي‌كند. براي بحث و گفتگو در مورد اكولوژي شهر مشهد (كه اين مقاله در محدوده‌ي آن انجام گرفته است)، از تلاش‌هاي فكري مكتب شيكاگو و نظريات ساخت دواير متحدالمركز، ساخت قطاعي و ساخت چند هسته اي سود برده‌ايم. دليل انتخاب مكتب شيكاگو، شباهت زياد شهر شيكاگو در دهه هاي ابتدايي قرن بيستم با وضعيت امروز شهرهاي ايران است، شباهت‌هايي مانند افزايش جمعيت شهري، مهاجرت‌هاي روستا شهري، افزايش نرخ جرم و جنايت، گسترش حاشيه نشيني، فرسودگي مراكز شهري، جدايي گزيني هاي فضايي و ... براي بررسي ساخت اكولوژيك شهر مشهد از منابع مختلفي مانند داده هاي سرشماري سال‌هاي 1375 و 1385، داده هاي كاربري اراضي شهري و اطلاعات سامانه‌ي اطلاعات اجتماعي شهر مشهد استفاده شده است، كه با استفاده از نرم‌افزارهاي سيستم اطلاعات جغرافيايي روي هم گذاري و تحليل شده‌اند. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه ساخت شهر مشهد كمابيش با هر سه مدل بالا مطابقت‌هايي دارد، اما بيشترين انطباق با مدل ساخت چند هسته‌اي مشاهده شده است؛ بدين صورت كه هسته‌ي مركزي شهر پيرامون حرم مطهر شكل گرفته است و مركز دوم پيرامون ميدان آزادي، طبقه درآمدي بالا پيرامون مركز دوم (با گرايش خطي به سمت مركز اول) سكني گزيده‌اند، كه توسط طبقه‌ي درآمدي متوسط احاطه شده است و تمركز فعاليت‌ها پيرامون مركز اول است.

The theory of urban ecology is based on explaining urban spatial structure, studying and describing the reciprocal relationship between human societies in the urban areas and the environment, as well as analyzing the circumstances of urban population segregation and production of everyday life spaces. To study and explain urban ecological structure of Mashhad, the case study of the article, we used the theory of the Chicago school, concentric model, sector model, and multiple nuclei model. There are many similarities between today’s Iranian cities and Chicago in the early 20th century, similarities like urban population growth, rural migration to urban areas, increase in crime rate, informal settlement expansion, city center revitalization, spatial segregation and so on. Hence, the urban theory of the Chicago school was selected. To study the ecological structure of Mashhad, we used different data such as the census data in 1375 and 1385, municipality urban land use database and the social-GIS database of Mashhad, analyzed by ArcGIS 9.3 software. The results show that Mashhad is somehow similar to all the three models, but there is more conformity with multiple nuclei model. In other words, the major CBD has been formed around the Holy Shrine, while the minor CBD has been formed around Azadi square. The social class with high incomes seems to reside around the minor CBD, with linear expansion towards the major CBD, itself being surrounded by the middle class residents with medium incomes. Major business interactions seem to have concentrated around the major CBD.