چگونگي اشتقاق مفاهيم غير‏مكاني از مفهوم مكاني حرف اضافه «در» در‏حوزه معنا‏شناسي شناختي و بر‏اساس نظريه LCCM

A Survey on Emerging Non-Spatial Senses

حرف اضافه «در» يكي از حروف اضافه مكاني فارسي و روشن‏ترين مفهومش، بيانگر رابطه هندسي- فضايي بين شي متحرك (TR) و زمينه‏اي (LM) است كه در آن واقع شده است؛ اما اين واژه در‏كنار مفهوم مكاني‏اش، مفاهيم غير‏مكاني يا حالتي متعددي را هم منتقل مي‏كند. حال، سوال اين است كه آيا اين مفاهيم، مستقل از هم هستند و به‏طور تصادفي، به يك صورت واژگاني واحد نسبت داده شده‏اند يا‏اينكه به هم مربوط‏اند و ريشه‏اي مشترك دارند. فرضيه مقاله حاضر، اين است كه پيامد‏هاي نقشي متعلق به مفهوم مكاني حرف اضافه «در»، نقطه اتصال و ارتباط مفاهيم غير‏مكاني اين واژه با مفهوم مكاني‏اش هستند. براي روشن‏شدن اين مطلب، نخست، بر‏اساس مثال‏هاي موجود در متون نوشتاري معمول در زبان فارسي، كاربرد‏هاي مفهوم مكاني اين حرف اضافه و پيامد‏هاي نقشي مرتبط با اين مفهوم را در بافت‏هاي مختلف به‏دست آورده‏ايم؛ سپس بافت‏هايي را شناسايي كرده‏ايم كه در آنها، زمينه جدا‏شدن پيامد‏هاي نقشي از فضا‏هاي سازنده اوليه‏شان، يعني رابطه هندسي- فضايي بين شي و زمينه در مفهوم مكاني اين واژه فراهم مي‏شود؛ آن‏گاه به جدا‏شدن پيامد‏هاي نقشي مربوط به مفهوم مكاني اين حرف اضافه، تبديل‏شدن آنها به متغير‏هاي مستقل و در‏نهايت، شكل‏گيري مفاهيم غير‏مكاني براي حرف اضافه «در» پي برده‏ايم؛ به اين ترتيب، ارتباط بين مفاهيم به‏ظاهر دور از هم حرف اضافه «در» را مشخص كرده و در‏نتيجه، چند‏معنايي‏بودن آن را ثابت كرده‏ايم.

"Dar" is one of the Persian spatial prepositions; its core/typical sense reveals a spatio-geometric relationship between a trajector (TR) and landmark (LM). There are some other non-spatial senses which are associated with this lexical form, too. But, how does a spatial relation give rise to non-spatial senses? The main purpose of this paper is to show that non-spatial senses of "dar" are emerged from the usage of its spatial sense in different contexts. In fact, functional consequences of the usage of its spatial sense are the common points between spatial and non-spatial senses of "dar". To clarify the above idea, we gathered different usages of "dar"ʹs spatial sense and their related functional consequences. Then, we recognized bridging contexts which lead to departure of functional consequences from their creating contexts. Finally, we explained that the departed functional consequences turn to independent parameters which contain linguistic contents of "dar"ʹs non-spatial senses.