تصاوير شعري در نقد ادبي عربي و فارسي با نگاهي به كتاب جدليه الخفا و التجلي از كمال ابوديب و صور خيال در شعر فارسي محمدرضا شفيعي كدكني

Poetic Images in the Persian and Arabic

تصاوير شعري، از عناصر اصلي شعر است و يكي از معيار‏هاي مهم نقد شعر نزد ناقدان ايراني و عرب در همه دوره‏ها به‏شمار مي رود. در دوره معاصر، توجه به اين جنبه از زيبايي شناختي شعر از‏سوي ناقدان دو زبان مورد بحث، بيشتر شد؛ تا جايي كه برخي ناقدان برجسته فارسي و عربي، آثاري مستقل را در اين حوزه، تاليف كردند. كمال ابو‏ديب و دكتر محمد‏رضا شفيعي كدكني، از‏جمله اين ناقدان هستند كه در آثار ارزنده خود، ديدگاه‏هايي جديد و روشن را در‏حوزه صور خيال، طرح كرده‏اند. بررسي آثار ابو‏ديب درباره صور خيال شعري، بيانگر نگاه كلي ناقد به اين پديده زيبايي‏شناختي است و پژوهش او در‏واقع، كاوشي در ساختار زباني اثر ادبي، به‏شمار مي‏رود. اين ناقد بر ديدگاه عبد‏القاهر جرجاني- كه تصاوير شعري را از عناصر اصلي، بلكه زنده و پويا در خلق اثر هنري مي‏داند- صحه گذاشته و تاكيد كرده است. وي هماهنگي ميان سطح معنايي و روان‏شناختي را از عوامل پويايي و غناي صور شعري، به‏شمار آورده و آن را از دستاورد‏هاي عبد‏القاهر جرجاني دانسته است و با تكيه بر دستاورد‏هاي جرجاني در اين شكل از نقد كوشيده است تا غناي ميراث ادبي خود را در اين حوزه، اثبات كند. انديشه‏هاي شفيعي در كتاب صور خيال در شعر فارسي، ژرف‏انديشي و نگاه نافذ او را به اين جنبه از نقد شعر نشان مي‏دهد. وي صور خيال را مجموعه‏اي از تصور‏هاي بياني و مجازي دانسته و روش او در اين حوزه از نقد، بر‏عكس شيوه ابو‏ديب، جزيي و تفصيلي است. اين ناقد همچون ابو‏ديب، روش تطبيقي را انتخاب كرده و پس‏از شرح مسايل نظري در اين حوزه، آنها را با نمونه‏هاي شعري، تطبيق داده است. نگاهي انتقادي همراه‏با بيان انديشه‏هاي نقد جديد درباره تصاوير شعري و تاليف كتاب مستقل در اين حوزه، ما را بر آن داشت تا به بررسي و مقايسه ديدگاه هاي اين دو ناقد در‏حوزه تصاوير شعري بپردازيم.

Poetic images are primary elements in the essays of Kamal Abodeib and Mohammad Reza Shafiee Kadkani and are of the most important criteria in the poetryic criticism of Iranian and Arabic critics in all periods of times. This aspect of aesthetic cognition of poetry in the contemporary period was considered by the critics of the two languages and some predominant Iranian and Arabian critics wrote independently on this topic. Kamal Abodib and Shafiee Kadkani are instances of these critics which have presented new and bright viewpoints in the field of imaginative figures in their outstanding creations. A critical view with a new critical state in the field of poetic images and compilation of independent books on this topic have obliged us to take part in a research and comparison of the various opinions of these two critics in the field of poetry images. A research in the field of imaginary figures of poems illustrates a general view of the critic to this phenomenon of aesthetic cognition and his research is a research in the oral structure of a literary essay. This critic justified the opinion of Abdolghaher Jorjani who believes poetry images are primary, dynamic and lively elements in the creation of an artistic essay. He believes that coordination between meaning level and psychological level can improve poetry figures. Shafieeʹs research on imaginary figures shows that he has a profound and impressive look in this field. He knows the imaginary figures as a collection of visual images. Unlike Abodeibʹs manner, his course as a critic is completely partial and elaborated. This critic like Abodeib used an adaptive method and after a discussion of some theoretic problems in this zone adapted these with poetic instances.