تبيين فقهي بانكداري بدون ربا (مدل ايران و اردن‏)

Jurisprudential Explanation of Free-Interest Banking (Iranian and Jordanian Models)

با گسترش صنعت بانكداري، متفكران مسلمان به اين فكر افتادند كه به شكلي از اين پديده استفاده كنند اما به دليل آن‌كه بيش‌تر فعاليت‌هاي بانك براساس قرض با بهره است كه از نظر اسلام ربا و ممنوع مي‌باشد, از اين‌رو ابتدا تلاش نمودند با حفظ عمليات بانكداري متعارف, توجيه‌هاي شرعي پيدا كنند اما در عمل استدلالي كه مورد پذيرش علماي دين باشد به دست نيامد، در اين‌جا بود كه برخي انديشمندان اسلامي درصدد طراحي بانكي براساس معاملات اسلامي برآمدند و نتيجه آن را امروزه در قالب بانك‌هاي بدون ربا و اسلامي در سراسر دنيا مشاهده مي‌كنيم. بانك‌هاي اسلامي گرچه در حذف ربا از عمليات بانكي و جاي‌گزيني معاملات مجاز, با هم مشترك هستند اما در اين‌كه از چه عقود و قراردادهايي براي تجهيز و تخصيص منابع استفاده كنند تفاوت دارند. اين تفاوت‌ها باعث شكل‌گيري الگوهاي متفاوت از بانكداري اسلامي شده است. اختلاف الگوها و شيوه‌ها گرچه موجب مطرح شدن افكار نو شده و ايده بانكداري اسلامي را تكامل مي‌بخشد اما در بلند مدّت مانع رسيدن به يك الگوي واحد جهاني كه بتوان آن را در سراسر كشورهاي اسلامي به اجرا گذاشت, مي‌گردد. در اين مقاله سعي مي‌كنيم با بررسي تطبيقي مستندات فقهي بانكداري بدون رباي ايران كه به صورت يك‌پارچه در كل كشور به اجرا درمي‌آيد و بانك اسلامي اردن كه هم قدمت بيش‌تري دارد و هم در عمل تا حدودي موفق بوده، مشتركات و مختصات آن دو را در تجهيز سپرده‌ها و تخصيص منابع به دست آورده و با هم مقايسه كنيم تا با روشن شدن نقاط ضعف و قوت آن‌ها، زمينه براي طراحي الگوي كامل بانكداري اسلامي فراهم گردد.

The extension of banking industry made Islamic thinkers to make use of this phenomenon; however, they found that most of banksʹ activities were based on interest loan, which was, according to Islamic teachings, usury and prohibited. At first, attempts were made to preserve and justify the current banking operation; but in practice, no argument acceptable by Islamic scholars and jurists was produced. Thus, some Islamic thinkers thought to establish a bank based on Islamic transactions. The result is what is seen today in the form of thousands of free-interest and Islamic banks throughout the world. Islamic banks, though share in removing usury from banking operation and replacing it with legitimate transactions, differ in what transactions and contracts should be used in mobilizing and allocating resources. Such differences as well as a wide range of opinions led to the formation of different models of Islamic banking. The diversity of models and methods brings about the appearance of new thoughts and development of the idea of Islamic banking, but in the long term, it precludes arriving at the same global model applicable in all Islamic countries and practicing wide transactions at the international level. The article tries to make a comparison between Islamic rules of Iranian free-interest banking, which applies in a coherent manner throughout the country, and Jordanian Islamic Bank, which is both older than Iranian one and successful to some extent, studying their similarities and peculiarities in mobilizing funds and allocating recourses.