برخي خصوصيات اكولوژيك و جنگل‌شناسي رويشگاه‌هاي گيلاس وحشي در استان گيلان

Ecological and silvicultural characteristics of wild cherry (Prunus avium L.) in Guilan province

گيلاس وحشي يكي از درختان پهن‌برگ و مرغوب جنگل‌هاي شمال ايران است كه به طور پراكنده يا به صورت گروه‌هاي كوچك در رويشگاه‌هاي خاصي حضور دارد. اين تحقيق در صدد آن است كه خصوصيات رويشگاه‌هاي آن را در گيلان بررسي كند. براي اين منظور، ابتدا در سطح استان تيپ‌هاي جنگلي كه گونه گيلاس وحشي در آنها حضور دارد مطالعه و سپس غرب، مركز و شرق استان براي بررسي انتخاب شد. در مناطق اسالم و شفارود در هر منطقه 48 قطعه نمونه و در سياهكل و قلعه رودخان به ترتيب 22 و 11 قطعه نمونه 10 آري در شكل هاي مختلف زمين (يال، دره، دامنه و مسطح) و جهت‌هاي مختلف جغرافيايي (شمالي، شرقي، جنوبي و غربي) انتخاب شد. در مجموع 129 قطعه نمونه پياده شد و خصوصيات رويشگاهي منطقه، بافت، pH، كربنات كلسيم و ماده آلي خاك و مشخصات كمي و كيفي درختان در هر قطعه نمونه بررسي شد. نتايج نشان داد كه مشخصه‌هايي چون ارتفاع از سطح دريا، شكل زمين، جهت جغرافيايي و شيب در پراكنش اين گونه تاثير معني‌داري دارند، به طوري كه 8/46 درصد درختان گيلاس‌وحشي در شيب 25 تا 50 درصد، 6/39 درصد در منطقه پايين‌بند جنگلي، 6/27 درصد در دامنه‌ها و 4/27 درصد در جهت شرقي بيشترين حضور را داشتند. ميانگين قطر و ارتفاع درختان بررسي شده در مجموع همه جهت‌ها و شكل هاي زمين به ترتيب 4/29 سانتي‌متر و 4/15 متر و حداكثر قطر و ارتفاع نيز به ترتيب 101 سانتي‌متر و 3/31 متر به‌صورت موردي در برخي از رويشگاه‌ها مشاهده شد. درختان گيلاس وحشي بيشتر در شيب‌هاي متوسط (50-25 درصد) روي يال ها و دامنه جهت‌هاي شمالي و شرقي و در ارتفاعات پايين‌بند گسترش دارند. خاك رويشگاه‌هاي گيلاس وحشي عميق تا نيمه عميق با pH بين 3/4 تا 7 و بافت شني رسي سيلتي تا رسي سيلتي با نفوذپذيري زياد و ظرفيت نگهداري به نسبت كم است باشد. بافت خاك عامل موثري در گسترش اين گونه است، به‌طوري‌كه در تجزيه مولفه‌هاي اصلي، اغلب، محور دوم بيانگر خصوصيات فيزيكي خاك است. در رويشگاه‌هاي دامنه و دره، بيشتر در جهت‌هاي غربي و جنوبي، حضور اين گونه با مقدار شن خاك ارتباط بيشتري را نشان داد. با شناخت بهتر نيازهاي رويشگاهي گيلاس‌وحشي مي‌توان موفقيت جنگلكاري با اين گونه با‌ارزش را افزايش داد.

Distribution areas and site demands of wild cherry (Prunus avium L.) were studed in Guilan province, north of Iran. For this purpose, four catchments including Asalem, Shafaroud, Siahkal and Ghalerodkhan with high presence of wild cherry were selected and 129 0.1 ha sample plots were laid out in different combinations of land form, geographical aspect, elevation and slope gradient. Quantitative parameters of dbh and height and qualitative characteristics such as crown and stem quality of wild cherry trees were studied. Moreover, 48 soil profiles were dug and the physico-chemical properties of soil were studied. Results showed that wild cherry trees are maily distributed in individual or small groups in slops at lowlands and in middle elevations with east and north aspects, where the slope gradient is between 25 and 50%. Soil of the studied sites is deep to semi-deep with sandy clay silt to clay silt texture and with good drainage in which the pH varies between 4.3 and 7.0. The PCA analysis showed that the physical properties of soil (sand, clay and silt) have an important impact on the presence of this species. Presence of wild cherry trees in vallies and slopes facing to west and south are related to sand content of soil. The maximum measured dbh and height of trees were 101 cm and 31.3 m, respectively. The highest mean dbh was measured in the lower elevations with west aspect, whereas the highest mean height was measured in the middle elevations with north aspect. About 70% of the studied cherry trees had straigth stems with first class quality.