بررسي نقش عقل در دوران اخباريگري

An Study on the Role of Reason in the Era of Traditionalism

با توجه به تحول علم اصول و فراز و نشيب هاي فراواني كه در درازناي تاريخي خود داشته، عقل به عنوان اصلي‌ترين مساله‌ي اصولي، دچار چالش هاي فراوان شده است. از دير زماني اين مساله مارا در انديشه داشته است كه در فرآيند راه يافتن به گزاره‌هاي فقهي، عقل را چه جايگاهي است؟ اين خود مساله‌اي است كهن كه از نخستين سده‌هاي پيدايش دانش كلام و اصول و فقه عرصه‌اي براي رويارويي انديشه‌ها بوده و خود زمينه‌ي پيدايي مكتب ها و مذهب‌ها را نيز فراهم ساخته است. برخاستن مكتب هايي چون اهل راي و اهل حديث بدين سرچشمه باز مي‌گردد و اين دو مكتب بيش از هر چيز بر سر گستره‌ي عمل عقل در برخورد با متون ديني با يكديگر اختلاف داشته‌اند. به هر روي، تقابل دو رويكرد متفاوت در اين عرصه‌ي مهم در دانش هايي چون تفسير، كلام، فقه و اصول جلوه مي‌كند. از اين رو، از ديرين‌ترين دستاوردهاي نوشتاري اصوليان تا امروزي‌ترين كتاب ها، نشانه‌هايي از اين نزاع را مي‌توان مشاهده كرد. در تبيين جايگاه عقل، كساني كه شان و منزلتي براي عقل باور دارند در سه رويكرد كلان زير مي گنجد: 1. عقل ميزان شريعت باشد. 2. عقل كليد شريعت باشد. 3. عقل چراغ شريعت باشد. در اين مقاله، تلاش كرده‌ايم تا اين رويكردها را با نگاهي تاريخي به عنوان بررسي عقل در دوران اخباريگري مورد واشكافي قراردهيم.

Regarding the evolution of Islamic Rational Interpretation (Osûl) through out the history, reason as the principal issue of this science had some serious challenges. One may ask what is the situation of reason in the procedure leading to jurisprudential opinions. This is an ancient question on which from the primary centuries of the genesis of Islamic theology and jurisprudence there were several discussions. Some Islamic sects seek the roots of their differences in the different applications of reason. However, the contrast of two major approaches in this issue may be found in sciences such as interpretation, theology, jurisprudence and Osûl. In the determination of the position of rationality, three following approaches may be detected: 1. reason is the foundation of Shariat.2. reason is the key to Shariat.3. reason is the illustration and light of Shariat. In this essay, we tried to study this approach with a historical perspective on the situation of rationality in the era of traditionalism.