مواجهه حكيم مجتهد مراغي با ارامنه مراغه

The Confrontation between the Sage Maula Hassan b. ʹʹAbdul Rahim Maraghi and the Armenians of Maragheh

رويكرد عالمان مسلمان در گفت‌وگو با مسيحيان را مي‌توان به پنج دسته تقسيم نمود: رديه‌نويسي، مناظره، رابطه تعليم و تعلّم، برخورد فقهي، ديالوگ و گفت‌وگو. محور مقاله حاضر، كه بازنويسي رساله مختصر «جواب كافي و بيان شافي لمن سبقت له الحسني»، اثر خامه عالم وارسته مجتهد مراغي به فارسي مي‌باشد، به رويكرد پنجم، يعني ديالوگ و گفت‌وگو اختصاصي دارد. مولف در مقدمه اين اثر مي‌گويد: اين رساله را به درخواست ارامنه مراغه، در تبيين دين حق نوشته است، هرچند از هويت فرد يا گروه متقاضي و واكنش آنان به تحليل ايشان، اطلاعي نداريم، اما اين نوع اتفاق در تاريخ گفت‌وگوي‌هاي اسلام و مسيحيت نادر و منحصر بفرد است. گرانيگاه رساله مجتهد مراغي، انتقال از توحيد به ضرورت وجود انسان كامل است. مولف، مذهب شيعه را به خاطر وجود حضرت ولي‌عصر?، انسان كامل و عصاره خلقت، به عنوان مذهب حق معرفي مي‌كند. مجتهد مراغي، رساله‌اي ديگر البته در باب مسيحيت با عنوان «مشكوه الحكمه و مصباح البيان» نگاشته و برخلاف رساله مفصل‌تر و به زبان عربي و با رويكرد نخست يعني (ردّيه‌نويسي نگاشته است.) اما، وجه مشترك هر دو رساله، استناد به وجود مقدس «امام عصر?» به عنوان انسان كامل و واسطه فيض الهي مي‌باشد.

Muslim scholars have adopted five approaches in their discussions with the Christians: refutation, disputation, teaching and learning relation, fiqhi confrontation, and dialog or discussion. The present paper focuses on the fifth approach, that is, dialog or discussion and takes a probing look at the brief Persian version of Mujtahid Maraghi’s treatise, entitled "Jawab Kafi wa Bayan Shafi Leman Sabaqat Lahul Hosna". In its preface, he writes, "this treatise which was written at the request of the Armenians of Maragheh who wanted to know the true religion". Although we know nothing who the inquirers were and what their reaction to Maraghiʹs analysis was, this event is regarded unique in the history of the dialogs between Islam and Christianity. Maraghiʹs central point is "transition from monotheism to the necessity of the existence of a perfect man". He introduces Shiite school of thought as the true Muslim school due to its close attachment to the Imam of the Age (May God hasten his glad advent) as the perfect man and essence of the creation. Furthermore, he wrote another treatise in Arabic on Christianity entitled "Mishkat-al Hikmah wa Misbah-al Bayan" which, unlike the aforementioned treatise, is a more detailed one and the first approach, i.e. refutation is used here. However, the common property of these two treatises is that both of them cite the holy presence of Imam of the Age (May God hasten his glad advent) as the perfect man and the mediation of divine bounteousness.