احاديث صعب مستصعب و چگونگي تعامل با آنها

Difficult, Complicated Hadiths and How to Deal with Them

اخباري وجود دارند كه قبول و فهم آنها، نه از طريق رعايت اصول عقلاييِ محاوره و نه براي همه، بلكه براي مخاطباني با درجه‌ي معرفتي خاص ممكن مي‌شود؛ اين اخبار در زبان روايات، به «صعب مستصعب» وصف شده‌اند. و محدّثان شيعه در كتب خود اين روايات را با اسناد و تعابير مختلف ذكر كرده‌اند. فهم پاره‌اي از اين روايات تنها براي سه گروه «فرشتگان مقرب»، «انبيا مرسل» و «بندگاني كه قلوبشان بر ايمان آزموده شده است»، ممكن شناخته شده و بخشي براي همين سه گروه نيز ممكن نيست. و اين نفي و اثبات، به درجات متفاوت احاديث بازگشت دارد. مقاله حاضر كاوشي در متن اين احاديث است. توجه به صدر و ذيل روايات اين مجموعه ارتباط وثيق موضوع اين روايات با اهل بيت (ع) و فضايل آنها را نشان مي‌دهد. فضايل و كمالاتي كه در وجود معصومان (ع) است و درك و اعتقاد به صحّت آن براي توده‌ي مردم مشكل است. نشر اين روايات، منوط به اطمينان از قبول مخاطب است؛ لذا ايمه (ع) چنان كه خود از برخي افراد تقيه مي‌كرده‌اند، اصحاب را نيز به منتشر نكردن اين اخبار فراخوانده‌اند. مواجهه با اين نوع روايات راهكارهاي ويژه‌اي دارد؛ مانند اينكه نبايد آنها را انكار كرد. بلكه بايد آن را به خدا و رسول و ايمه(ع) بازگرداند. گفتني است كه يكي از آسيب‌هاي نشر بي‌ضابطه‌‌ي اين احاديث، اتهام راوي به غلو بوده است؛ اما راهكار عملي تشخيص احاديث صعب از روايات مجعول غاليان، به پژوهشي جداگانه نيازمند است.

There are hadiths whose understanding and accepting would become possible not merely through observing principles of communication and not for everybody, but rather for specific addresses who are endowed with specific degree of knowledge. Such hadiths, which are narrated in Shiite collections of hadiths in a variety of forms and by various chains of transmission, are entitled “difficult and complicated” in Traditions. Understanding of some of such hadiths is possible only for three groups of proximate angels, outstanding prophets, and those believers whose hearts are examined for the faith; and understanding of some others is not possible even for those groups - such affirmation and negation referring to different degrees of hadiths. Consideration of whole text of such hadiths indicates their close relation with virtues of Shi‘a holy Imams and since perception as well as belief in the veraciousness of such affairs is very difficult for the masses on the one hand and holy Imams were living under circumstances of dissimulation on the other, Imams recommended their close companions not to broadcast them. To approach such hadiths is in need of special ways among them being referring them to the Almighty, the Prophet, and Imams without denying them.