گستره اعتبار عقل

The Scope of Reason’s Credibility

در اين نوشتار، با نگاهي معرفت‌شناختي به بررسي اين مسيله مي‌پردازيم كه گستره عقل در دست‌يابي به معرفت‌هاي ديني تا كجاست؟ بي‌گمان اين بحث آن‌گاه مطرح مي‌شود كه در مسيله اعتبار عقل در حوزه معرفت‌ديني، بدين نتيجه دست‌يابيم كه عقل توان درك گزاره‌هاي ديني را في‌الجمله دارد و مي‌تواند درباره آنها داوري كند. به نظر مي‌رسد عمده بحث متفكران شيعه درباره اعتبار عقل، به اين مسيله برمي‌گردد كه اعتبار عقل در دين تا كجاست و در چه بخش‌هايي از دين مي‌توان از راه آن به معرفت دست‌يافت؟ نمي‌توان در ميان آنان، انديشمند برجسته‌اي را يافت كه اعتبار عقل را در دست‌يابي به معرفت‌هاي ديني به كلي مردود شمارد. در ميان كساني كه ممكن است به ذهن خطور كند كه عقل و معرفت‌هاي عقلي را در حوزه دين نفي كرده‌اند، اخباري‌ها در گذشته و در عصر حاضر، تداوم دهندگان راه آنها، يعني اصحاب تفكيك هستند. آيا آنها اعتبار عقل و داوري آن را زيرسوال برده و منكر اعتبار عقل شده‌اند يا آنكه جهت د‌يگري در نظر آنهاست؟ با رجوع به آراي آنها برمي‌آيد كه ايشان درصدد نفي مطلق اعتبار عقل نيستند، بلكه في‌الجمله اعتبار عقل را پذيرفته‌اند و تنها در گستره اعتبار آن با ديگر انديشمندان شيعه اختلاف‌نظر دارند. از منظر آنها، اعتبار عقل بي‌حد نيست، بلكه به حوزه خاصي محدود مي‌شود. افزون بر آن، نمي‌توان ملاك‌هاي احكام را از راه عقل استخراج كرد و فهميد. در اين نوشتار، پس از شرح ديدگاه رايج حكما، فقيهان و اصول‌دانان، به ديگر ديدگاه‌‌هاي بديل مي‌پردازيم و در اين راستا، مروري بر بحث‌انگيزترين و شاخص‌ترين چهره‌هاي مكتب اخباري افكنده، انديشه‌هاي آنها را بازخواني مي‌كنيم.

Having an epistemological outlook, the present article seeks to show how far reason can go in gaining religious knowledge. It is clear that one can talk about this question only if one accepts that reason can however understand religious statements and judge about them. It seems that the main discussions raised by Shi‘ah scholars on the credibility of reason center on how far one can rely on reason in religion or whether in religious issues one can obtain knowledge through reason. However one cannot find any prominent figure among Shi‘ah scholars, who totally rejects the credibility of reason in obtaining religious knowledge. Among those who are likely to refute the credibility of reason in religious affairs are traditionalists (Akhb?ris) and presently their successors, A?h?b-e Tafkik (those who believer in the distinction between religion and human reason). Did they question on reject the credibility of reason or mean something else? With a reference to their words, it becomes clear that they, like other Shi‘ah scholars, accepted reason though they disagrees with the mainstream Shi‘ah in the scope of reasonʹs credibility. In their point of view, reason is reliable but only in certain areas. Moreover, they believe that one cannot use reason to understand or infer the criteria for Islamic rulings. After giving an account of the dominant views put forth by theosophers, jurists and scholars of the principles of jurisprudence, the author touches on other alternative views. making a mention of the most distinguished and controversial figures of the school of distinction as well as, examining some of their thoughts.