سير تاريخي نسبت‌هاي چهارگانه در منطق اسلامي

Historical Movement of the Four Relationships in Islamic Logic

اين مقاله از زاويه‌اي تاريخي به بحث پيرامون «نسب اربع» يا رابطه ميان مفاهيم كلي مي‌پردازد. منطق‌دانان بزرگ پيش ـ ابن‌ سينايي نظير ارسطو و فارابي و همچنين شيخ‌الرييس ابوعلي سينا به موضوع «نسبت‌هاي چهارگانه» بين مفاهيم كلي از حيث صدق و انطباق تفطني نداشته‌اند. غزالي نخستين فيلسوفي است كه اين موضوع را در چهار نسبت به حصر عقلي، و بدون ذكر رابطه تباين مطرح مي‌كند. افضل‌الدين خونجي و سراج‌الدين ارموي به تبعيت از خونجي، نخستين منطق‌دانان پس از غزالي هستند كه موضوع نسبت‌هاي چهارگانه به شكل كنوني آن و نيز نسبت بين نقايض آن‌ها را تبيين كرده‌اند.

This essay studies Nisab Arba` or the relationships between universal concepts from historical aspect. The great pre-Avicennian logicians as like as Aristotle and Farabi, and also Avicenna himself didn’t pay attention to the issue of the four relationships between universal concepts with respect to their extensionality and comparability. Ghazali was the first philosopher who raised the above issue with intellectual restriction, without contrast relation. Afzal al-din khunaji and siraj al-din Urmawi–following him– were the first post-Ghazali logicians that explained the four relationships in the current forms, and the relations between their contraries.