بررسي رويكرد عقلاني معتزله در اعتقادات

Scrutiny of the rational method of Mu’tazilites in beliefs

روش معتزليان در بحث، روش عقلي بود. اين روش به دو قسمِ فلسفي و غير فلسفي تقسيم مي‏گردد. سوال اين است كه معزليان به كدام يك از اين دو پايبند بودند؟ بررسي آثار به جاي مانده از معتزله حكايت از اين دارد كه آنها در اين مسيله يكسان عمل نكرده‌اند؛ گروهي از آنها از روش عقلي غير فلسفي و گروهي ديگر از روش عقلي فلسفي بهره جسته‏اند. به عقيده برخي از متفكران، معتزله عقل را فراتر از مسلمات ديني مي نشاندند، اما اين سخن با واقعيات مطابقت ندارد. چه اينكه معتزله در عين حال كه به عقل و عقلگرايي اعتماد كامل داشتند، اما هرگز آن را بر مسلمات ديني مقدم نمي‏داشتند. آنها عقل را فقط در مواردي كه هيچ راهي جز تمسك به عقل در ميان نباشد بر نقل مقدم مي‏داشتند و در همين عرصه اگر تعارضي بين عقل و نقل حاصل مي‏شد، عقل را مقدم كرده‏ و در حد امكان ظاهر نقل را تاويل مي‏بردند تا با حكم صريح عقل سازگار افتد. اما آنجا كه وحي نظر مسلّم دين را بيان كرده، اين چنين نبوده كه معتزليان فهم عقل را بر امر مسلّم وحياني مقدم بدارند.

Mu’tazilites had a rational method in discussion. This method is divided into two kinds of philosophical and nonphilosophical. But the question is that to which of these methods were the Mu’tazilites bound? The study of the workes remained from Mu’tazilites indicates that they did not act the same in this issue. A group of them used the nonphilosophic rational method and the other group used philosophic rational method. Some of thinkers believe that Mu’tazilites placed the reason upper than the religious firmly established premises . But this view is not in conformity with the realities, Because although Mu’tazilites completely trusted in reason and rationalism but they never preferred it to the religious firmly established premises. They preferred the reason to the inspired transmission only in occasions that there is no way but to resort to the reason and in this case they would interpret the exterior of revealed transmission esoterically so it would be compatible with the explicit decree of reason. But in a case that the revelation estated the established view of the religion, Mu’tazilites would not prefer the understanding of reason to the stablished revelation. Keywords: Mu’tazilites, Philosophic rational method, nonphilosophic rational method, contradiction between reason and revealed transmission, esoteric interpretation