بررسي اثر ميدان الكترومغناطيسي با فركانس بسيار پايين بر هيستولوژي كبد موش سوري

Effects of Extremely Low Frequency Electromagnetic Field on Mouse Liver Histology

زمينه و هدف: با وجود استفاده وسيع از دستگاه‌هاي مولد امواج الكترومغناطيسي در زندگي روزمره، هنوز آثار بيولوژيك آنها بر بافت‌هاي بدن مورد بحث است. در مطالعه كنوني اثرات امواج الكترومغناطيسي بر كبد موش سوري بررسي گرديد. روش بررسي: در اين مطالعه، 30 سر موش سوري ماده به‌صورت تصادفي به 3 دسته: 1- گروه در معرض ميدان الكترومغناطيس؛ 2- شم؛ 3- كنترل تقسيم شدند. گروه در معرض ميدان الكترومغناطيس به مدت 2 ماه روزانه 4 ساعت در معرض ميدان الكترومغناطيس با فركانس Hz50 و شدت 5/0 ميلي‌تسلا قرار گرفت، گروه شم نيز بدون قرارگرفتن در معرض امواج، داخل دستگاه مولد امواج الكترومغناطيس گذاشته شد. در پايان 2 ماه، حيوانات بيهوش شده و كبد آنها خارج گرديد. پس از تهيه لام‌هاي ميكروسكوپي، ابتدا ساختار كلي كبد بررسي، سپس تعداد سلول‌هاي كوپفر و تعداد سلول‌هاي نكروزه با استفاده از نرم‌افزار Image Tool تعيين شد. داده‌هاي حاصله با آزمون آناليز واريانس و تست تعقيبي دانت آناليز مقايسه گرديد. تغييرات p كمتر از 05/0، معني‌دار در نظر گرفته شد. يافته‌ها: در اين مطالعه ميانگين تعداد سلول‌هاي كوپفر گروه در معرض ميدان الكترومغناطيس نسبت به گروه شم و كنترل، افزايش معني‌داري داشت ]در هر دو مورد (001/0p < )[، ولي ميانگين تعداد سلول‌هاي كوپفر در گروه شاهد نسبت به گروه كنترل، تفاوت معني‌داري را نشان نداد. ميانگين تعداد سلول‌هاي كبدي نكروزه در گروه تجربي نسبت به گروه كنترل و شم نيز افزايش معني‌داري نداشت. همچنين بين ميانگين تعداد سلول‌هاي نكروزه در گروه شم با گروه كنترل، تفاوت معني‌داري وجود داشت. در مطالعات كيفي نيز هيچ‌گونه به‌هم‌ريختگي در ساختمان لوبول‌هاي كبدي و سينوزوييدهاي كبدي گروه در معرض ميدان نسبت به گروه‌هاي كنترل و شم مشاهده نشد. نتيجه‌گيري: طبق نتايج اين مطالعه، مواجهه با ميدان الكترومغناطيسي در مدت زمان طولاني مي‌تواند به افزايش تعداد سلول‌هاي كوپفر كبد منجر شود، ولي بر ميزان نكروز در سلول‌هاي كبدي موش سوري اثري ندارد.

Background and Objectives: Despite widespread use of electromagnetic field (EMF) generator devices in everyday life, their effects on biological tissues are still controversial. In the present study, the effects of EMF on the mouse liver were studied. Methods: Thirty female balb/c mice were randomly divided into three groups: 1- EMF-exposed, 2-Sham, and 3-Control. EMF group was exposed to 50 Hz & 0.5 mT EMF 4 hours daily for 2 months while the animals in sham group were placed in EMF device without exposure. At the end of 2-month period, all animals were anesthetized and their livers were removed. After preparation of microscopic slides, the panoramic view of liver, the number of Kupffer and necrotic cells were determined using ‘Image Tool’ software. The data were statistically analyzed using ANOVA and Dunnettʹs tests. p < 0.05 was considered as statically significant. Results: The comparison of data showed that the mean number of Kupffer cells in EMF group significantly increased compared to sham and control group (p < 0.001 for both), while the mean number of Kupffer cells in sham group showed no significant difference compared to control group. The mean number of necrotic cells in experimental groups had no significant increase compared to sham and control groups. There were no significant differences in the mean number of necrotic cells between sham and control groups. Qualitative studies also showed no disorganization in the structure of liver lobules and sinusoids in the exposed group compared to sham and control groups. Conclusion: According to the results of this study, longtime exposure to electromagnetic field could increase Kupffer cells but do not affect the necrosis of liver cells in mice.