ملاصدرا و نقد مباني حكمت اشراق درباره ادراك غير

Mulla Sadra and a Criticism of the Principles of Illuminationist Philosophy Concerning the Perception of the Other

ديدگاه ملاصدرا درباره ادراك غير، حاصل مطالعه عميق و نقد جدي آرا مشايين و اشراقيين بويژه ابن‌سينا و سهروردي است و فهم دقيق آن مستلزم توجه بيشتر به اين نقدهاست، اهميت نقاديهاي ملاصدرا از آنروست كه تنها به لا‌يه‌هاي بيروني و ظاهري يك انديشه محدود نميشود بلكه تا رسيدن به لا‌يه‌هاي دروني و مباني اصلي ادامه مييابد و در صورت مخدوش بودن به وضع مباني جديد منتهي ميشود. سهروردي ادراك غير را اضافه ميداند. ملاصدرا اين نظريه را مورد انتقاد قرار داده، رد ميكند؛ زيرا آن را مبتني بر اصولي ميداند كه از نظر وي بهيچوجه قابل قبول نيستند. برخي از اين اصول مهم عبارتند از: اصالت ماهيت و تشكيك در آن و نفي اتحاد عالم و معلوم. ملاصدرا نقطه مقابل اين اصول را اثبات ميكند و برخلا‌ف سهروردي تفسير خود از ادراك غير را براساس اعتقاد به اصالت وجود و تشكيك در آن و اتحاد عالم و معلوم استوار ميسازد و از اينرو ادراك شي را نه اضافه، بلكه حضور صورت آن نزد مدرِ‌ك ميداند، بگونه‌يي كه آن صورت هيچ هويتي مستقل از مدرِ‌ك ندارد تا بگوييم ادراك غير اضافه‌يي ميان مدرِ‌ك و مدرَك است. بنظر نويسنده استدلا‌لهاي ملا‌صدرا در رد قول به اضافه داراي استحكام كافي نيستند و قضاوت نهايي درباره صحت و سقم هر يك از اين دو نظريه درباره ادراك غير بستگي به صحت و سقم مباني آنها دارد. پذيرش نظريه ملا‌صدرا به ميزان قوت استدلا‌لهاي او در انكار كثرت موجودات بستگي دارد؛ زيرا بدون اين انكار نميتوان قول به اضافه را رد و قول به اتحاد عالم با معلوم را اثبات كرد.

Mulla Sadra’s view of the perception of the other is the product of a profound study and serious criticism of the ideas of Peripatetics and Illuminationists, particularly those of Ibn Sina and Suhrawardi. In fact, an accurate perception of his view requires great attention to these criticisms. The importance of Mulla Sadra’s criticisms lies in the fact that they are not limited only to the outward and external layers of a philosophy but continue until penetrating its inward and internal layers and main principles and, in case they are defective, lead to developing new fundamental principles. According to Suhrawardi, the perception of the other is a relation. Mulla Sadra rejects this idea because of its being based on some principles which are completely unacceptable to him. Some of them include the principiality of quiddity, its gradation, and the negation of the union of the knower and the known. Mulla Sadra demonstrates the opposite of these principles and, unlike Suhrawardi, based his interpretation of the perception of the other on believing in the principiality of existence, its gradation, and the union of the knower and the known. Accordingly, he views the perception of thing not as a relation but as the presence of its form before the perceiver. Here, the form has no identity in separation from the perceiver so that we could say there is a non-relational perception between the perceiver and the perceived. The writer believes that Mulla Sadra’s arguments on rejecting the argument of relation lack sufficient firmness, and a final judgment of the truth of either of these theories on perception depends on the truth of their basic principles. The acceptance of Mulla Sadra’s theory depends on the strength of his arguments on denying the plurality of existents. This is because without this denial one cannot reject the ideas of relation and demonstrate the idea of the union of the knower and the known.