رهيافتي نظري در بررسي روابط دنياي اسلام و غرب در عصر جهاني شدن

Theoretical approach in the study of relationship between the Muslim world and the West in the Age of Globalization

فرآيند جهاني شدن كه از دل مدرنيته و مدرنيزاسيون متاخر بيرون آمد، تاثيرات مهمي بر جنبش‌هاي هويتي معاصر گذاشت. مدرنيزاسيون در ابتدا ساختارهاي اجتماعي، اقتصادي و سياسي جوامع سنتي را دستخوش تخريب و نوسازي قرار مي‌داد و در دوران متاخرتر با گسترش امكانات ارتباطي و اطلاعاتي در فرآيند جهاني شدن، هويت‌هاي خاص‌گرايانه‌ي فراملّي و فروملّي را تقويت مي‌كند. ظهور پديده‌ي بنيادگرايي ديني در كشورهاي اسلامي در واكنشي هويت‌خواهانه به موج نوسازي و مدرنيزاسيون در اين كشورها از تحولات مهم قرن حاضر به شمار مي‌آيد. افول ايده‌هاي هويت‌خواه پان‌عربيسم و ناصريسم در طول دهه‌هاي 60 و 70 م. فرصتي تاريخي براي جنبش‌هاي اسلامي فراهم آورد تا بتوانند ايده‌هاي خود براي زندگي در عرصه‌ي عمومي را به گونه‌ي آلترناتيوي زنده معرفي كنند. چالش اين گروه‌ها از سوي استبدادهاي داخلي بود و از سوي ديگر نزاع با ايده‌هاي تجددخواهانه‌ي غربي در زندگي فردي و جمعي. هم‌زمان با نيروگرفتن اين جنبش‌ها چالش و نزاع اسلام‌گرايي با غرب نيز بيشتر آشكار مي‌شد، تا جايي كه اكنون بسياري از بحران‌ها و مسايل منطقه‌اي و بين‌المللي را مي‌بايست ذيل چگونگي روابط اسلام و غرب سنجيد. در اين مقاله به دنبال دستيابي به رهيافتي به منظور شناخت و بررسي زمينه‌هاي فرهنگي و رويكردهاي نظري در تحليل روابط اسلام و غرب به عنوان دو حوزه‌ي تمدني و فرهنگي بوده‌ايم. در اين پژوهش ضمن ذكر چارچوبي مفهومي در بررسي ديدگاه‌هاي متقابل اسلامي و غربي، طيفي از ديدگاه‌ها و نظريات را بر محور روابط ذهني و عملي «غرب» و «اسلام» در دو قطب «تعامل» و «تقابل» را دسته‌بندي كرده‌ايم: «تقابل گرايان» و «سازش گرايان» غربي و «بنيادگرايان تقابل‌گرا» و «ميانه‌روهاي سازش‌گرا»ي اسلامي. با بررسي اين چهار قطب از نظريات و توجه به متغيرهاي موثر محيطي و فرهنگي، چارچوبي براي ارزيابي و تحليل چگونگي و آينده‌ي روابط «غرب» و «اسلام» به دست مي‌دهيم.

The emergence of Islamic fundamentalism which is contemporary with social modernization in the Islamic countries is one of the most important events of the 21th century. The fall of Pan-Arabism and Nasserism in the 1960 and 70s, made a historical opportunity for Islamic movement to introduce their ideas with regards to new social lifestyle. The challenges of these movements were domestic absolutism and the impact of western modern ideas on individuals and society as a whole. At the same time with growth of these movements, the challenge and war between Islamism and West became more apparent in the way that many of the present regional and international issues and crises can be considered as its result. In this paper, firstly we provide a conceptual framework to study the interaction between Western and Islamic view points, while a spectrum of thoughts and interpretation around “Confrontation” and “Accommodation” are categorized as follows: Western “Confrontationists” and “Accommodationists”, and “Accommodationist Moderate Muslims” and “Islamic Fundamentalists”.