Transboundary Water Management Improvements, the Way Forward in the Middle East; Case Study: Transboundary Water Management of Iran and Neighbors

ارتقا مديريت آب هاي فرامرزي، راه پيش رو در خاورميانه نمونه موردي: آب هاي فرامرزي ايران و همسايگان

تمدن هاي بشري در كنار منابع آب مانند رودخانه ها شكل گرفته و توسعه يافته اند. تمدن باستاني بين النهرين در كنار رودخانه هاي دجله و فرات، تمدن مصر در كنار رود نيل، تمدن هند در كنار رود سند و تمدن شهر سوخته در كنار رودخانه هيرمند و درياچه هاي تالاب فرامرزي هامون نمونه هايي از تمدن هاي فوق الذكر مي باشند. از جمله دلايل نابودي تمدن هاي باستاني ناشي از وقوع جنگ ها، بلايا و شيوع بيماري هاي خطرناك، خشكسالي و كاهش دسترسي به منابع آب بوده است. امروزه با توجه به نابودي امپراطوري ها و نظام هاي سلطنتي قديمي و تشكيل كشورهاي كوچك و بزرگ،‌ مرزهاي جديد تثبيت شده و منابع آب شيرين رودخانه هاي فرامرزي اهميت بيشتري يافته اند و چالش ها و تنش هايي بين كشورها براي دسترسي به منابع آب شيرين رخ داده است، حتي در مواردي در قرن بيستم، منازعات مرزي هم رخ داده است. براساس مطالب فوق، ملاحظات دولت ها و اقدامات كشورها به سمت و سوي تهيه روش هاي جديد مديريت منابع آب بويژه براساس اصول مديريت جامع و يكپارچه منابع آب (IWRM) سوق يافته است. همچنين به‌منظور كاهش تنش ها و منازعات و اجتناب از چالش هاي جديد، معاهدات مرزي بر مبناي قوانين بين المللي، سوابق تاريخي حقوق آب و لزوم حفظ روابط دوستانه بين كشورها براي دستيابي به راهكارهاي منحصر به‌فرد و مناسبتر، تهيه و تدوين مي گردد. ايران و كشورهاي همسايه آن حوضه هاي آبريز فرامرزي مشترك بسياري دارند، مانند: حوضه آبريز رودخانه فرامرزي ارس (بين ايران، تركيه، ارمنستان و آذربايجان)، اترك (بين ايران و تركمنستان)، اروند (شط‌العرب، بين ايران و عراق)، هيرمند و هريرود (بين ايران و افغانستان) و ساير رودخانه هاي مرزي مشترك. در اين مقاله پس از بررسي كوتاهي از وضعيت آب هاي فرامرزي در دنيا و خاورميانه، تجارب و سوابق مديريت منابع آب فرامرزي بين ايران و كشورهاي همسايه، سوابق معاهدات آب هاي مرزي، ويژگي هاي معاهدات مذكور و نيز نتايج مذاكرات و اقدامات انجام شده بين ايران و همسايگان با استفاده از معاهدات و پروتكل هاي مربوط به رودخانه هاي مرزي و منابع آب مشترك ارايه شده است. همچنين به نمونه هاي همكاري هاي مشترك موفق، و نيز مشكلات موجود اشاره شده و به اهميت و ضرورت رويكرد به مديريت جامع منابع آب (IWRM) بين كشورهاي همسايه، به منظور افزايش بهره وري از منابع مشترك و كاهش تنش‌هاي فيمابين پرداخته شده است.

Human civilizations have been created and developed adjacent water resources such as rivers. The old Mesopotamia Civilization near Euphrates - Tigris Rivers, The Egypt Civilization near Nile River, The India Civilization near Indus River and The Burned City Civilization near Hirmand (Helmand) River and Hamoon lakes are samples of aforementioned civilizations. Demise of old Civilizations occurred according to wars, dangerous disasters and illness, droughts and deficiency of water. Today, with regards to limitation of ancient empires, kingdoms and governments and creation of new small and big countries, new boundaries have been established and the importance of fresh water resources and transboundary rivers has been increased much more and after that several challenges and disputes have been occurred between countries for accessing fresh water over these resources and even some serious disputes and wars between countries have been occurred in 20th century. According to aforementioned, governmentʹs consideration and attempts of countries are toward compiling new methods for water resources management specially based on principles of Integrated Water Resources Management (IWRM). Also for decreasing challenges and disputes and prevention of new challenges, water treaties based on international laws, and previous historic water rights and or the necessity to friendship relations between countries could help us achieving to unique and more suitable solutions in Transboundary Waters. Iran and its neighbors have several Transboundary Rivers Basins such as Aras (with Turkey, Armenia and Azerbaijan), Atrak (with Turkmenistan), Arvanad (Shat-Al-Arab) (with Iraq), Hirmand and Harirud (with Afghanistan) and others. In this paper, after a brief survey on Transboundary Rivers of Middle East Countries, it is presented the experiences of Transboundary Water Management of Iran and its neighbors in several fields of implementations, challenges, successful and new required process for implementation of IWRM in the Transboundary Rivers.