ارزيابي تحمل خشكي ارقام برنج در مراحل رويشي و زايشي با استفاده از شاخص هاي مبتني بر عملكرد دانه

Evaluation of Drought Tolerance in Rice Varieties using Yield-based Indices at Vegetative and Reproductive Stage

چكيده به منظور ارزيابي تحمل به خشكي ارقام برنج در دو مرحله رويشي و زايشي، آزمايشي به صورت طرح كرت-هاي خرد شده در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با دو تكرار در مزرعه تحقيقاتي موسسه تحقيقات برنج در سال 1387 انجام شد. سه سطح تنش خشكي شامل آبياري متداول (شاهد)، تنش مرحله رويشي و تنش مرحله زايشي به عنوان عامل اصلي و 26 ژنوتيپ برنج به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شدند. در اين بررسي شاخص‌هاي حساسيت به تنش (SSI)، تحمل (TOL)، بهره وري متوسط (MP)، تحمل تنش (STI)، ميانگين هندسي بهره وري (GMP)، ميانگين هارمونيك (HM) و پاسخ به خشكي (DRI) بر اساس عملكرد دانه در شرايط تنش و غير تنش محاسبه گرديد. نتايج تجزيه واريانس نشان داد كه ژنوتيپ‌ها در همه شاخص ها در سطح احتمال 1درصد با هم اختلاف معني داري داشتند كه نشان دهنده تنوع بين ژنوتيپ‌ها از نظر شاخص هاي مورد بررسي بود. شاخصي كه انتخاب ژنوتيپ‌ها بر اساس آن باعث افزايش عملكرد در هر دو شرايط تنش و بدون تنش شود، به عنوان بهترين شاخص در نظر گرفته شد. بر اين اساس شاخص هاي STI و GMP به عنوان بهترين شاخص معرفي شده و مناسب ترين ژنوتيپ ها بر اساس اين شاخص ها در هر دو مرحله تنش، شامل كادوس، ساحل، نعمت، دانيال و لاين 8 بود. نتايج حاصل از تجزيه به مولفه هاي اصلي نشان داد كه ژنوتيپ هاي دانيال، نعمت و ساحل متحمل و ژنوتيپ هاي دمسياه و لاين 30 حساس به تنش در هر دو مرحله رشدي گياه برنج بودند.

Absract To evaluate drought tolerance of rice genotypes in vegetative and reproductive stages, an experiment was conducted in split plot design based on RCBD with two replications on research field of Rice Research Institute in 2008. Three levels of drought stress including normal irrigation (control), drought stress in vegetative and reproductive stages as main factor and 26 rice genotypes as sub-factor were applied. In this study, on the basis of yield performance in stressed and non-stressed environments, indices of mean productivity (MP), stress tolerance (TOL), geometric mean productivity (GMP), harmonic mean (HM), stress susceptibility index (SSI), tolerance index (STI) and drought response index (DRI) were calculated. Analysis of variance for all indices showed significant difference among the genotypes at 0.01 probability level , which implies to exist genetic variation among genotypes. The index that select the genotypes which led to yield elevation under both normal and stress conditions, was considered as the best index. Accordingly, indices of STI and GMP were found to be the best indices for drought resistance selection. Regarding these criteria, the entries of Kadous, Sahel, Nemat, Danial and Line 8 were considered as the most tolerant genotypes. Results of principle component analysis displayed that varieties of Danial, Nemat and Sahel were tolerant and Line 30 and Domsiah were sensitive at both growth stage of rice.