جايگاه خوارزم در جغرافياي اقتصادي جهان اسلام

A Review of Economic and Political Model Development of Kharazm in the Early Islamic Centuries

منطقه خوارزم واقع در شمالي‌ترين نقطه ماورا ‌النهر، در قرون نخست اسلامي‌، از نقاط تاثيرگذار در تاريخ منطقه مذكور به‌شمار مي‌رود. خوارزم محل تجمع كاروان‌هاي تجاري بوده كه از نواحي اُغز، خزر، و به‌ويژه روس مي‌آمدند و تجار خوارزمي نيز متقابلاً در نقاط ديگر دنيا به فعاليت‌هاي بازرگاني مي‌پرداختند. تجارت اين ناحيه ازطريق آرال با روسيه و از آن طريق با كشورهاي اروپايي جريان داشت. ويژگي خاص جغرافيايي و جمعيت تجارت‌پيشه خوارزم ادوار پرشكوه اقتصادي و بازرگاني را براي آن رقم زده است. خوارزم در گذر از دوران باستان به دوران اسلامي نيز اين نقش خود را حفظ كرد و بازرگاني و تجارت مناطق ماورا النهر و خراسان در كف اختيار تجار خوارزمي بود؛ اعتبار آنان به‌حدي بود كه در نقاط گوناگون ماورا النهر، خراسان، هندوستان، بلغار، و سواحل ولگا داراي تجارت‌خانه و انبارهاي بزرگ كالا بودند. خوارزم به‌لحاظ سياسي داراي نوعي نظام فرمان‌روايي مستقل‌، كه در عصر باستان ريشه داشت، بود و خاندان آل‌ اِفريغ منشا شكل‌گيري نظام خوارزمشاهي در آن ناحيه بود. با ورود خوارزم به دوران اسلامي، حكام باستاني آن دست‌نشانده عمال خليفه اسلامي شدند و نوعي نظام دوقطبي بر ساختار سياسي خوارزم حاكم شد. خوارزم در دوره فرمان‌روايي حكومت‌هاي مستقل محلي ايراني در ماورا النهر به‌شكلي موثر در مناسبات قدرت‌گيري ميان اين سلسله‌ها نقش داشت. در اين مقاله با نگاهي به اوضاع اقتصادي و سياسي خوارزم به بررسي الگوي توسعه خوارزم در اين دو زمينه پرداخته شده است.

The ancient land of Kharazm, the northernmost point of central Asia, was an important area during the early Islamic centuries. Kharazm was a commercial centre for Caravans coming from lands of Oghozs, Khazars and especially Russians; Also merchants of Kharazm were engaged in trade in foreign countries. Kharazm was trading with Russia and Europe via Aral. Kharazm’s geographical and merchant situation prepared glorious economic and commercial periods. Passing through the ancient era towards the Islamic era Kharazm has also kept this role. Khwarizmi merchants were controlling the trade in central Asia and Khorasan and had trading Houses and Store Houses throughout central Asia, Khorasan, India, Bulgaria and Volga coastline. Politically, Kharazm had an autonomous monarchy originated in the ancient age-ruling by Farighonid dynasty. After Arab conquest, the ancient rulers became subordinate to the Caliphate and therefore a duel political order appeared in Kharazm. Kharazm played a key role during the establishment of Iranian autonomous states in Trans Oxiana. In this article, with Looking at the economic and political situation of Kharazm, the model development of Kharazm in this two fields, has been surveyed.