تحليل ده‌نامه‌هاي ادب فارسي از ديدگاه انواع ادبي

Analysis of Dah-nameh (Ten Letters) in Persian Literature from a Literary Genre Perspective

چكيده در تذكره‌ها، كتاب هاي تاريخ ادبيات، فهرست ها و ساير مراجع به دليل گستردگي و پراكندگي موضوعي، گاه مطالبي نقل مي شود كه نمي توان به درستي همه‌ي آن ها اطمينان داشت؛ يكي از آن موارد، انتساب آثار نسبتاً زيادي به ده نامه هاست. اين وضعيت گاه نيز حاصل پيش داوري هاي غير تحقيقي و اعتماد بدون مراجعه به اصل آثار است كه برخي محققان مرتكب شده اند و به اندك نشانه اي مانند شباهت نام يا اشاره‌ي صرفاً واژگاني و نه اصطلاحي، يا صرف يادكرد شخصي و مشاهده در كتابي، حكم به تعلّق اثري به نوع خاصي داده‌اند؛ به‌طوري كه 23 منظومه به نام ده نامه در اين آثار ثبت شده است كه نيمي از آن ها واقعاً ده نامه نيستند. پرسش هاي تحقيق نوشته‌ي حاضر، گرد اين موارد هستند كه نظريه هاي انواع ادبي چه مطالبي را بررسي مي كنند؟ چه ملاك ها و ابزارهايي بيشتر به‌كار تشخيص انواع ادبي مي آيند؟ آيا همه‌ي آثاري كه نام ده نامه بر آن ها نهاده شده است، ده نامه هستند؟ در پايان، پس از حذف 11 اثر كه منسوب به ده نامه اند، 12 اثر باقي مي ماند كه از اين تعداد 7 منظومه كاملاً با معيارهاي تعيين كننده‌ي ژانر ده نامه همخوان هستند كه عبارتند از: منطق العشاق اوحدي مراغه اي، محبت نامه‌ي ابن‌نصوح، عشاق نامه‌ي عبيد زاكاني، تحفه‌العشاق ركن صاين سمناني، روح‌العاشقين شاه شجاع، روضه‌المحبين ابن-عماد و محبوب القلوب حريري. 3 اثر الحاقي به ژانر ده نامه نيز وجود دارد كه عبارتند از: عشاق نامه‌ي عراقي، صحبت نامه‌ي همام تبريزي و سي نامه‌ي اميرحسيني هروي. اما 2 اثري كه بدون بررسي باقي ماندند، روضه‌العاشقين عزيز بخاري و عشرت نامه هستند.