بررسي تطبيقي آراي علامه مجلسي و علامه طباطبايي در عرصه چيستي عقل و كاركردهاي آن

A Comparative Study of Allameh Majlesiʹʹs and Allameh Tabatabaʹʹiʹʹs Views on the Nature and Functions of Reason

بحار الانوار مهم‌ترين و مفصل‌ترين تاليف علامه مجلسي و از مهم‌ترين و گسترده‌ترين جوامع حديثي شيعه است. تعليقات علامه طباطبايي كه نماينده تفكر فلسفي حكمت متعاليه در دوره معاصر است، به‌طور عمده مشتمل بر نقد ديدگاه‌هاي علامه مجلسي است. بررسي تحقيقي و تفصيلي‌تر اين تعليقه‌ها، ضمن آنكه تلاشي در جهت تقويت و احياي سنت تعليقه‌نويسي و نگاه انتقادي به ميراث گذشته محسوب مي‌شود، مي‌تواند گامي موثر در شناسايي تفاوت رويكردها و منظومه فكري اين دو انديشمند ديني تاثيرگذار و توجه به نقاط اشتراك و افتراق آنها به‌حساب آيد. اين مقاله صرفاً عهده‌دار تبيين، تشريح، تحليل، نقد و بررسي دو تعليقه از تعليقات علامه طباطبايي كه چالش‌برانگيزتر بوده است، مي‌باشد. تذكر اين نكته ضروري است كه از آنجا كه ديدگاه‌هاي علامه مجلسي مورد نقد واقع شده بود، حجم قابل توجهي به بررسي و تبيين آراي ايشان اختصاص يافته است. در اين پژوهش، تلاش شده تا تعاريف علامه مجلسي از معاني گوناگون عقل با دو محك لغت و مصطلح اهل بحث در سه مكتب اصلي فلسفي سنجيده شود و علل بدگماني او به فيلسوفان و آراي فلسفي شناسايي گردد؛ همچنين روش فهم دين و مواجهه او با متون ديني و سرانجام، دغدغه‌هاي او در بحث عقول مجرده مورد بررسي قرارگرفته و انتقادات، مدعيات و دلايل علامه طباطبايي در اين موارد ارزيابي گرديده است تا نشان داده شود اين اظهارنظرها و موضع‌گيري‌ها تا چه اندازه مقرون به صواب بوده‌اند.

Bihar al-Anwar is the most important and comprehensive hadith collection compiled by the Shia scholar Allameh Majlesi, who represents the philosophical thought of transcendental hikmah or al-hikmah al-mutaʹaliyah at modern time. The annotations Allameh Tabatabaʹi made to this book are mainly criticisms of Allameh Majlesiʹs views and statements. A more comprehensive study of these annotations, thus, facilitates not only the revival of the annotation-writing and critical-thinking traditions but also the recognition of the differences and similarities of approaches and doctrines between these two great religious scholars. This research is an attempt to clarify, explain, analyze, criticize and study two of most controversial annotations Allameh Tabatabaʹi made to Bihar al-Anwar. It is worth emphasizing that the criticism of Allameh Majlesiʹs views made the present researchers devote a large part of the research to studying and clarifying them. Accordingly, they sought to study his definitions of reason according to the terms and idioms of three main schools of philosophy and recognize the reasons for his cynicism about the philosophers and their views. In addition, his approach to the study of religion and religious texts and his concerns about the metaphysical reasons are examined, and Allameh Tabatabaʹiʹs criticisms, claims and reasons are studied to demonstrate their veracity.