بررسي اثر ريزنمونه و تنظيم‌كننده‌هاي رشد بر توليد كالوس و شاخساره‌زايي در نرگس شيراز (Narcissus tazetta L.)

Effects of explant and plant growth regulators on callus induction and shoot formation in Narcissus tazetta L.

نرگس شيراز با نام علمي Narcissus tazetta L. متعلق به جنس Narcissus و تيره Amaryllidacea بومي ايران مي‌باشد. گل‌هاي زيباي اين گياه در فصول پاييز و زمستان علاوه بر ارزش زينتي، به علت معطر بودن و توليد اسانس از ارزش دارويي بالايي نيز برخوردار است. از اين‌رو تكثير سريع و توليد تعداد زيادي گياه در مدتي كوتاه در اين گل زيباي بومي و دارويي مورد توجه مي‌باشد. تكثير سنتي اين گياه با روش تقسيم سوخ مي‌باشد كه روشي پُرهزينه و وقت‌گير است. كشت درون شيشه‌اي اين گياه به‌منظور توليد كالوس و امكان استخراج مواد موثره از كالوس و به‌منظور توليد گياهچه‌هاي كامل براي كاربرد زينتي و دارويي از اهميت خاصي برخوردار است. از اين‌رو در اين آزمايش امكان توليد كالوس از ريزنمونه‌هاي مختلف نرگس شيراز بررسي شد و همچنين امكان تكثير گياه با استفاده از ريزنمونه‌هاي پياز مورد بررسي قرار گرفت. ريزنمونه‌هاي برگ و فلس از قاعده سوخ تهيه شدند و پس از گندزدايي به محيط كشت پايه MS منتقل شدند. تركيب‌هاي هورموني جهت القا كالوس (پينه) از فلس سوخ شامل غلظت‌هاي مختلفي از NAA و 2,4-D همراه BAP بود. جهت القاي كالوس (پينه) از قاعده برگ، محيط كشت پايه MS همراه با غلظت‌هاي مختلفي از مواد تنظيم‌كننده رشد گياهي NAA در تركيب با BAP مورد استفاده قرار گرفت. همچنين جهت القا شاخه از قاعده سوخ، محيط كشت MS همراه با غلظت‌هاي مختلفي از مواد تنظيم‌كننده رشد گياهي NAA و IBA همراه BAP بود. به همه محيط‌هاي كشت 30 گرم در ليتر ساكارز و 8 گرم در ليتر آگار اضافه شد. ريزنمونه‌ها جهت توليد كالوس در شرايط تاريكي و جهت توليد شاخساره در شرايط 16 ساعت روشنايي در دماي 25 درجه سانتي‌گراد نگهداري شدند. نتايج آزمايش نشان داد ريزنمونه‌هاي سوخ در تيمار هورموني mgl?¹ 6 NAA در محيط كشت MS بيشترين ميزان كالوس را توليد كردند كه 35% از ريزنمونه‌ها كالوس با قطر mm 8 توليد كردند و جهت توليد شاخه بهترين تيمار هورموني (mgl?¹ 2) BA و (mgl?¹ 1) IBA بودند كه بيشترين تعداد شاخساره (2 عدد) را با طول mm 5 توليد كردند. در اين محيط كشت ميزان باززايي شاخساره‌ها از ريزنمونه‌ها 50% بود. البته ريزنمونه‌هاي قاعده برگ در تيمارهاي مختلف هورموني هيچ كالوسي را توليد نكردند.

\Narcissus tazetta L., belonging to Amaryllidacea, is an endemic species to Iran. Beautiful flowers of this plant in autumn and winter, in addition to the ornamental value, have high medicinal value due to the aromatic properties and essential oil production. Thus, the rapid proliferation and production of many plants of the mentioned species in a short time is considered. Conventional propagation relies upon bulb division method which is a costfull & time consuming method. In vitro micropropagation of Narcissus tazetta is of utmost importance in callus induction and extraction medicinal compounds from callus and production of complete plantlets for ornamental and medicinal uses. In this research, the possibility of callus induction from different explants of Narcissus tazetta and possibility of plant propagation using bulb explants were investigated. The effects of BA with NAA or 2.4-D at different concentrations in MS medium were evaluated for callus induction of Narcissus tazetta through twin scale or leaf plate explants. Adventitious shoots were induced on twin- scale explants taken from the basal plate region of bulbs on MS medium containing BA with IBA or NAA. All media were supplemented with 30 gl?¹ Sucrose & 8 gl?¹ Agar. For callus induction, cultures were maintained in dark at 25 ?c and for shoot formation 16 h light and 8 h dark at 25?c were used. Based on the results, 35% of twin- scale explants produced callus with the average of 8 mm diameter. Callus was not produced in leaf scale explants. The highest number of shoots (2) with elongated stems (5 mm lenght) were obtained in twin- scales cultured in MS medium with 2 mgl?¹ BA + 1 mgl?¹ IBA. In this treatment, regeneration rate of the explants was 50%.